"makroiqtisodiyot"

4. Makroiqtisodiy modellar tushunchasi va ko’rinishlari 
Makroiqtisodchilar  tomonidan  o’rganiladigan  butun  iqtisodiyotda  yuz 
beradigan  voqeliklar  va  jarayonlar  oxir-oqibatda  ko’plab  uy  xo’jaliklari  hamda 
ko’plab  firmalar  o’zaro  hatti-harakatlari  natijasida  yig’ilganligi  sababli,  mikro  va 
makroiqtisodiyot  bir-biri  bilan  chambarchas  bog’liq.  Butun  iqtisodiyotni 
o’rganishda  biz  alohida  iqtisodiy  agentlarning  qarorlarini  e’tiborga  olishimiz 
lozim.  Masalan,  yalpi  iste’mol  omillarini  aniqlash  uchun  oilaning  bugun  qancha 
sarflashi,  kelajak uchun qancha olib qo’yishi haqidagi qarorini tahlil qilishi kerak. 
Investitsiyalarning  umumiy  hajmini  belgilovchi  omillarni  aniqlash  uchun 
firmalarning yangi korxonalarni qurish haqidagi qarori to’g’risida ma’lumotga ega 
bo’lish  zarur.  Makroiqtisodiy  ko’rsatkichlar  alohida  shaxslar  yoki  korxonalar 

---

15 
 
qarorlari  natijasida  yig’iladigan  o’zgaruvchilarning  oddiy  yig’indisi  bo’lganligi 
uchun, makroiqtisodiyotning asoslari mikrodarajada qo’yiladi. 
Makroiqtisodiy  modellar  asosida  xar  doim  mikroiqtisodiy  darajada  qabul 
qilinadigan  qarorlar  tursa,  firmalar  va  uy  xo’jaliklari  nuqtai  nazaridan  maqbul 
bo’lgan  ko’plab  modellarda  ularninghatti-harakatlarini  aniqlovchi  qarorlar  yaqqol 
ko’rinishda bo’lmaydi, balki ko’zda tutiladi.Bizning non bozori modelimiz bunga 
misol  bo’lib  xizmat  qiladi.  Nonga  bo’lgan  talab  asosida  uy  xo’jaliklarining  sotib 
oladigan  nonlari  miqdori  haqidagi  qarorlar  yotsa,  non  taklifi  nonvoyxonalarning 
non  ishlab  chiqarish  hajmlari  to’g’risidagi  qarorlari  bilan  aniqlanadi.  Uy 
xo’jaliklari  qarorni  naflilikni  maksimallashtirishdan  kelib  chiqqan  holda, 
nonvoyxonalar  esa  foydani  maksimallashtirishdan  kelib  chiqqan  holda  qabul 
qilishlari  ko’zda  tutiladi.  Shu  bilan  birga,  bu  mikroiqtisodiy  qarorlar  modelda 
o’zidan  o’zi  qatnashmaydi:  ular  uning  “foni”ni  tashkil  etadi.  Xuddi  shunday 
firmalar  va  uy  xo’jaliklari  tomonidan  qabul  qilinadigan  ular  nuqtai  nazaridan 
maqbul  hisoblangan  qarorlar  faqat  yopinchiqli  ko’rinishda  va  butun 
makroiqtisodiyotda qatnashadi. 
Iqtisodchilar  modellar  nomini  olgan  soddalashtirilgan  nazariyalarni  qo’llab 
iqtisodiyot  haqidagi  qarashlarni  tuzishga  urinadilar.  Modellarda  ko’pincha 
matematik ko’rinishda turli iqtisodiy o’zgaruvchilar o’rtasidagi nisbat ifodalanadi. 
Modellarni  qo’llash  ahamiyatli  bo’lmagan  qismlarga  e’tibor  bermaslik  va 
ahamiyatli  iqtisodiy  bog’liqliklarni  aniqlashga  imkon  berganligi  uchun  ham 
maqsadga muvofiqdir. 
Modellarda  ikki  xil:  ekzogen  (tashqi)  va  endogen  (ichki)  o’zgaruvchilar 
qo’llaniladi.  Ekzogen  o’zgaruvchilar  tashqaridan  kiritiladi-bu  dastlabki 
ma’lumotlar;  endogen  o’zgaruvchilar  model  “ichida”  shakllanadi-  ular  uni  hal 
etishning  natijasi  hisoblanadi.  Boshqacha  aytadigan  bo’lsak,  ekzogen 
o’zgaruvchilarning  miqdori  modelni  qurish  boshlanguncha  beriladi,  endogen 
o’zgaruvchilarning  miqdori  esa  model  bo’yicha  hisob-kitoblar  qilish  jarayonida 
aniqlanadi. 1-rasmda ko’rsatilganidek, modelning maqsadi ekzogen o’zgaruvchilar 
endogen o’zgaruvchilarga qanday ta’sir qilishini aniqlash hisoblanadi.