Ozbek tili metodikasi 4-sinf indd

METODIK QO‘LLANMANING TUZILISHI
4-sinf «O‘zbek tili» o‘quv dasturi kompetensiyaviy yondashuvga 
yo‘naltirilagn bo‘lib, 18 ta nutqiy mavzu berilgan. Har bir mavzu 
2-3 soatga mo‘ljallangan. Ular: «Vatan», «Qadrdon maktabim», 
«Ko‘chamiz», «Uyimiz», «Bog‘da», «Kuzgi ishlar», «Kitob», «Bo-
zorda», «Do‘konda», «Maktab oshxonasi», «Yil fasllari va ob-havo», 
«Bahor keldi», «Assalom, Navro‘z», «Orasta bo‘ling», «Sport va 
salomatlik», «Har doim bo‘lsin tinchlik», «Yo‘l harakati», «Yozgi 
ta’til» kabi mavzulardan iborat. Har bir mavzu bo‘yicha so‘z va so‘z 
birikmalari muayyan grammatik shaklda berilgan bo‘lib, ular asosida 
o‘quvchilarda bu grammatik shaklni nutqda qo‘llash bo‘yicha ilk 
ko‘nikmalar hosil qilish ko‘zda tutilgan. 4-sinf o‘quv dasturida o‘quv 
materiallari mavzuiy (tematik) asosda tashkil etilib, har bir leksik 

---

15
mavzu bo‘yicha o‘quvchilarda tinglangan nutqni tushunish, gapirish, 
o‘qish va yozish ko‘nikmalarini bir yo‘la bir-biriga bog‘liq holda 
shakllantirish ko‘zda tutilgan. Har bir mavzuga fanga oid kompe-
tensiyalarning elementlari singdirilgan. Shunga ko‘ra, dasturda so‘z 
va so‘z birikmalari, nutq namunalari va muomala odobiga oid ham-
da o‘quvchilarda fonetik ko‘nikmalarni hosil qilishga mo‘ljallangan 
materillar belgilangan. Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladi-
gan maktablarning 4-sinflarida o‘zbek tili fanidan o‘quvchilarda 
quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish ko‘zda tutilgan:
– 4-sinfda o‘zlashtirilgan leksik mavzular bo‘yicha so‘z boyligini 
oshirish;
– nutqiy faoliyatning to‘rtala turi (tinglab tushunish, gapirish, 
o‘qish va yozish) bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllanti-
rish;
– yangi mavzular bo‘yicha so‘z va so‘z birikmalari, gap quril-
malarini o‘zlashtirish;
– sinfda o‘rganiladigan mavzular yuzasidan o‘z fikrini 
bog‘lanishli matn tarzida og‘zaki va yozma ifoda etish bo‘yicha 
dastlabki ko‘nikmalar hosil qilish;
– o‘quv dasturida belgilangan grammatik shakllarni o‘zlashtirish;
– o‘zbekcha salomlashish, xayrlashish, murojaat etish, iltimos 
qilish, ruxsat so‘rash kabi muomala odobiga oid eng zaruriy so‘z va 
iboralarni o‘zlashtirish;
– darslikda berilgan she’r va qo‘shiqlarni yoddan ayta bilish, 
dastur doirasidagi hikoya va ertaklarni tushunish, ularning maz-
munini aytib bera olish, ular yuzasidan savollarga javob bera olish 
kabilar. Qo‘llanmada, asosan, o‘quvchilarning lug‘at bilan ishlashi, 
o‘zbek tilini amaliy egallash ko‘nikmalarini hosil qilish ko‘zda tu-
tilganligi sababli o‘zbek tili darslarida o‘quv dasturida belgilangan 
nutqiy mavzular bo‘yicha lug‘at, nutq namunalari, tinglab tushu-
nish va so‘zlash, o‘qish va yozish amallari ustida ishlanadi. Mazkur 
metodik qo‘llanma ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan 
maktablarning 4-sinf «O‘zbek tili» darsligi asosida o‘qituvchilarga 
qo‘shimcha manba sifatida ishlab chiqildi. 
Metodik qo‘llanma 128  betdan iborat bo‘lib, so‘z boshi, o‘zbek 
tilini o‘qitishning maqsad va vazifalari, o‘zbek tilini o‘qitishda ilg‘or 
pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan foydala-
nish, o‘zbek tilini o‘qitish uslubiyoti, metodik qo‘llanmaning tuzili-

---

16
shi, namunaviy dars ishlanmalari, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 
va mundarijadan iborat. Metodik qo‘llanmada tavsiya etilgan ani-
matsiyalar orqali o‘quvchilarga havola qilinayotgan turli mavzudagi 
tasvirlar matnda o‘qitiladigan so‘z va gaplarni hayot bilan bog‘lash, 
gap ichida qo‘llash mumkin bo‘lmagan so‘zlarni rasm orqali nutqi-
ga kiritish imkonini beradi. O‘zbek tilini o‘rganayotgan o‘quvchilar 
uchun talaffuzi qiyin bo‘lgan tovushlarni, so‘zlar va iboralarni 
to‘g‘ri talaffuz qilishga o‘rgatish, tinglab, tushunish, gapirish, yozish 
ko‘nikmalarini shakllantirishda audio-video, multimedia vositala-
rining ahamiyati katta. Masalan: she’r va ashula, kichik jumlalarni 
tinglab jo‘r bo‘lib bir necha bor takrorlash, tinglab tushunganla-
rini yozish o‘quvchilarning o‘zbek tilidagi so‘z va so‘z birikmalarini 
to‘g‘ri talaffuz qilishiga, to‘g‘ri yozishga, she’rlarni ifodali o‘qishiga 
zamin hozirlaydi. Ko‘rilgan diafilm, tinglangan hikoya va ertaklar, 
kuzatilgan rasmlar o‘quvchilarda so‘zlovchi nutqini diqqat bilan 
tinglash va fikrning nima haqida ekanligini tushunish ko‘nikmasini 
o‘stirishga yordam beradi. Shuningdek, qo‘llanmada foydalanil-
gan «Interaktiv mashq», mavzular doirasida video va audio, test, 
lug‘at kabi animatsiyalarning taqdim etilishi, jumboqli rebuslar, 
mini test va boshqotirmalarning berilishi o‘quvchilarning og‘zaki 
va yozma nutqining shakllanishiga, ularni o‘zbek tilida o‘z fikrini 
mustaqil tushuntira olishiga tayyorlaydi. Topshiriqlar «oddiy 
dan 
murakkabga» tamoyili asosida beriladi. «Rasmga qarab gap tu-
zing», «Boshqotirmani yeching», kabi topshiriqlar o‘quvchilar faol-
ligini oshiradi, yangi va avval o‘tilgan mavzularni mustahkamlash-
ga ko‘maklashadi. Ba’zi vazifalarning bajarilish tezligi va sifatini 
kompyuter (to‘plangan ballarni ko‘rsatish yoki «Barakalla!», «O‘ylab 
ko‘ring» kabi yozuv, tegishli musiqa yordamida rag‘batlantirish, 
ogohlantirish orqali baholasa, ba’zilarini o‘qituvchi nazorat qiladi. 
Boshlang‘ich sinflarda elektron darsliklarni qo‘llash pedagogik va 
psixologik nuqtayi nazardan juda samarali sanaladi. Masalan:
– o‘quvchilarning darsga, til o‘rganishga qiziqishlari ortadi;
– o‘quv materialini o‘zlashtirish jarayoni tezlashadi va sifat ji-
hatidan yaxshilanadi;
– barcha o‘quvchilarning faoliyatlarini baholash imkoniyati 
yaratiladi;
– o‘qituvchining o‘quvchilar bilan yakka tartibda ishlashiga 
sharoit yaratiladi.

---

17
Darslarni kompyuter vositasida tashkil etish o‘quvchilarning bi-
lim, ko‘nikma va malakalarini oshirish bilan birga o‘qituvchilarning 
mahoratini ham oshirib borishga xizmat qiladi.
Darsda slayd va multimedia vositalaridan foydalanishda qu-
yidagi  tamoyil va qoidalarga amal qilish talab etiladi:
– slaydni tayyorlashdan ko‘zlangan maqsadni aniq belgilash; 
– slaydlar mavzuning mazmun-mohiyatiga mos kelishi kerak;
– slaydda mavzuning nomi, rejasi ko‘rsatilishi kerak;
– ma’lumotlarni yozishda imloviy savodxonlikka amal qilish;
– yozuv shriftini tanlashda har xillikka yo‘l qo‘ymaslik, qoray-
tirib, kursivda beriladigan o‘rinlarni farqlash;
– o‘quvchilarni qiziqtiradigan yangi ma’lumotlarni berish;
– qoida, ta’rif va izohlarni lo‘nda, aniq va mazmunli bo‘lishini 
ta’minlash;
– sahifalarga fon tanlashda o‘ta yorqin ranglardan foydalan-
maslik, ranglarni o‘quvchi yoshiga mos bo‘lishiga erishish;
– rasm, animatsiyalar tanlashda o‘quvchining yoshi, psixologi-
yasini hisobga olish. 
Bugungi kunda kompyuterda taqdimot slaydlarini yaratish va 
namoyish etish eng samarali va qulay zamonaviy vositaga aylandi. 
Boshlang‘ich sinflarda o‘zbek tili ta’limida slaydlardan foydalanish 
o‘quvchilarni fanga bo‘lgan qiziqishini o‘stiradi, darsni qiziqarli, 
samarali, zamon talablariga mos bo‘lishini ta’minlaydi.
Ushbu metodik qo‘llanma bilan ishlash jarayonida amaliyotchi 
o‘qituvchilar darsga ijodiy yondashgan holda darslik materiallari bilan 
chegaralanib qolmasdan, qo‘shimcha manbalardan, turli janrdagi ada-
biyotlardan (ertak, hikoya, dostonlar), lug‘atlardan, xrestomatiyalar-
da berilgan qiziqarli ma’lumotlardan foydalanishlari o‘quvchilarni 
o‘zbek tilini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini kuchaytiradi. 
 

---

18