Axmedov bekzod

6. Tadqiqotda qo’llanilgan uslublarning qisqacha tavsifi 

 

Ishimizda samarali eksperiment reja, ya`ni «Garvard step-test» usuli ishlatildi. 

Dasturga binoan tekshiruvchiga step-testni bajarilish texnikasi ko’rsatiladi, so’ngra 

metronom  yordami  bilan  ma`lum  temp  o’rnatiladi  (Solodkov,  Sologub,  1999). 

Yangi  va  nisbatan  oddiy  jismoniy  mashqlar  bilan  shug’ullangan  erkaklar  uchun 

testda  submaksimal  yuklama  sifatida  to’g’ri  keluvchi  temp  bir  daqiqada  60 

qadamga (yoki 10 marta turish - o’tirish) tengdir. Mana shu tempda tekshiriluvchi 

4 daqiqa davomida ishlaydi, so’ngra undan tezlikni oshirish so’raladi va ritm asta-

sekin  har  bir  darajalik  4  daqiqalik  ish  hisobiga  daqiqasiga  90,120  va  150 

qadamgacha tezlashadi. 

Uncha  mashq  qilmagan  erkak  va  ayollarda  boshlang’ich  ritm  daqiqada  48 

qadamdan  tashkil  topib,  keyinchalik  u  daqiqasiga  72,96  va  120  qadamgacha 

oshiriladi. 

Olingan natijalar qo’yidagi formula orqali sarhisob qilinadi: 

---

 

12 

W

1

  –  (kg.m)=  gavda  og’irligi  (kg)  pillapoyalar  balandligi  (M)  xt  –  vaqt 

ichidagi  ko’tarilish  soni.  Yuklamalar  maksimal  quvvatli  odamlar  yurak  –  nafas 

tizimlarining 75% ga mos keladi. 

Ishimizning    ikkinchi  qismida  zo’riqish  davomiyligi  turlicha  bo’lgan 

sharoitlarda  nafas  va  yurak-qon  tomirlari  tizimida  sodir  bo’ladigan  o’zgarishlar 

haqida so’z yuritiladi. 

O’TS (o’pkaning tiriklik sig’imi) erkaklar uchun (27·63-0·112·y0) · B (1)  

Ayollar uchun (21·78-0·101·y0) · B (2)  

Bu 0-yosh (yillarda) B – bo’y uzunligi (3)  

Yurakning qisqarish chastotasi (YuQCH)ni aniqlash sportchilarda turli yo’llar 

bilan olib borilishi mumkin. Shulardan eng oddiysi va keng qo’llanilayotgan usul – 

paypasiya usulidir. Bu usul yuzada joylashgan arteriyalarni paypaslash (elga, bilak, 

uyqu  arteriyasi  va  chakka)  va  ushbu  usul  orqali  bir  daqiqada  pul’s  to’lqinlarini 

sanashdan  iboratdir.  Lekin,  ko’pchillik  hollarda  puls  to’lqinlarining  o’zgarishi 

10,15,20 yoki 30 soniya mobaynida sanalib, so’ngra o’zaro mos holda 6,4,3 yoki 2 

ga ko’paytirilib, bir daqiqadagi miqdori aniqlanadi. 

Kardiogrammani 

aniqlash 

uchun 

«Salyut»  portativ  kardiografidan 

foydalanildi,  elektrokardiograf  yurkaning  har  bir  qisqarishini,  EKG  kompleks 

tishchalarining  ko’rinishi  bilan  xarakterlanadi  va  u  PQRST  harflari  bilan 

belgilanadi. Har bir ushbu tishchalarning 2 ta aralash komplekslari R-T yurakning 

bir ish tsiklini davomiyligiga teng bo’lgan vaqtini ko’rsatadi. 

R-R  bo’lgan  intervalni  davomiyligini  bilgan  holda  YuQCH  ni  qo’yidagi 

formula bilan aniqlash mumkin: 

R

R

YUQCH





60

   Bunda YUQCH 1 daqiqada yurakning qisqarish tezligi, R-R 

intervalning davomiyligi soniyalarda beriladi.