Axmedov bekzod

Odam tomirlar tizimining turli qismlarida hajm, qon bosimi va qon 

harakatining tezligi 

 

 

d) Jismoniy mehnatning qon aylanishiga ta’siri 

 

Jismoniy  mehnat  uchun  kerakli  energiya  organik  moddalarning  oksidlanishi 

natijasida  hosil  bo’ladi.  Shuning  uchun  jismoniy  mehnat  vaqtida  organizmning 

kislorodga bo’lgan ehtiyoji keskin ortadi. Kislorodning qon orqali tashilishi sababli 

ish  paytida  faol  a’zolarning  qon  bilan  ta’minlanishi  (skelet  mushaklari,  yurak) 

oshishi kerak. Bu asab va gumoral yo’llar bilan boshqaraladigan yurak-tomir tizimi 

faoliyatining kuchayishi va shu bilan birga kislorod ehtiyojini qoniqtirish natijasida 

amalga  oshiriladi.  To’qimalarni  qon  bilan  ta’minlash  jarayoni  ishdan  oldinroq 

(start oldidan)  boshlanadi. Bulajak  jismoniy  ish  haqida  kishining  fikrlashi, yurak-

tomir  va  mushaklarning  bajariladigan  ishga  tayyorgarligi,  ular  faoliyatining 

bajariladigan  ishga  nisbatan  o’zgarishi  reflektor  yo’li  orqali  yuzaga  chiqadi. 

Bunday  funksional  qayta  qurish  bosh  miya  yarim  sharlari  po’stlog’i  va 

gipotalamusdan  kelayotgan  asab  impulslari  orqali  o’tadi  bu  faoliyatning  asosida 

tashqi va ichki muhitdan ta’sir ko’rsatuvchi turli ta’sirlovchilarga javoban shartsiz 

va shartli reflekslar mexanizmlari yotibdi. 

Jismoniy ishga tayyorgarlik (start oldi) vaqtida simpatik asabning markazlari 

Tomirlar 

Hajm, ml 

Bosim, s.u.mm 

Tezlik sm/soniya 

Aorta 

100 

100 

40 

Arteriyalar 

300 

100-40 

40-10 

Arteriolalar 

50 

40-30 

10-0,1 

Kapillyarlar 

250 

30-12 

0,1 

Venulalar 

300 

12-10 

0,3 

Venalar 

2200 

10-5 

0,3-0,5 

Kovak vena 

300 

2 

5-20 

---

 

39 

qo’zg’aladi,  buyrak  usti  bezining  faoliyati  oshib,  yurak  faoliyatini  kuchaytiradi, 

qonni  qayta  taqsimlash  jarayonini  o’zgartiradi  va  arterial  qon  bosimi  oshadi. 

Organizmning bu reaksiyalari jismoniy ish uchun tayyorgarlik davri bo’lib, skelet 

mushaklari, yurak va o'pka qon aylanishini kuchaytiradi. 

Ishning  boshida  qon  aylanishi  boshqariluvida  qo’shimcha  reflektor,  gumoral 

va  jismoniy  omillar  ishga  solinadi.  Bosh  miya  po’stlog’i  tomonidan  harakat 

samaraor  apparatiga  asab  impulslari  yuboriladi,  shu  bilan  birga  vegetativ  asab 

tizimi  o’z  ta'sirini  o’tkazadi.  Buning  natijasida,  simpatik  asab  markazlari 

qo’zg’aluvchanligi  yanada  ham  oshadi,  parasimpatik  (adashgan)  asab  markazlar 

qo’zg’aluvchanligi esa keskin susayadi. Shu vaqtning o’zida ishlovchi mushaklar 

arteriolalari  va  kapillyarlari  kengayadi,  hozirgacha  mehnat  jarayoniga  jalb 

bo’lmagan katta va kichik qon tomirlari ishga solinadi, ya’ni mahalliy qon aynalish 

jarayoni  to’liq  ishga  solinadi.  Biroq,  ishlovchi  mushaklar  qon  tomirlarining 

kengayishi  bilan  bir  qatorda  qorin  bo’shlig’ida  joylashgan  va  mehnat  jarayonida 

passiv ishtirok etadigan a’zolar qon tomirlari torayadi.