Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific reports

YaIM o’sishi, uning sifati 
va raqobatbardoshligini 
ortishi
Ishchi kuchi raqobatbardoshligini oshirish mexanizmlari 
171

---

ILMIY AXBOROTNOMA
 
IQTISODIYOT
2016-yil, 2-son 
Yuqoridagi chizmadan ko‘rinib turibdiki, ishchi kuchi raqobatbardoshligini oshirishning 
iqtisodiy mexnanizmiga ta’sir ko‘rsatuvchi ikkita muhim omil mavjud. Bu ichki va tashqi bozorlarga 
intilishga qaratilgan harakatlardir. Bu harakatlarga quyidagi iqtisodiy-ijtimoiy omillar ta’sir 
ko‘rsatadi: 
− ishchi kuchi sifati – bu xodimning malaka darajasi va shaxsiy xususiyatlaridan kelib 
chiqib baholanadi; 
− kasbiy (mutaxassisligi) bo‘yicha ishchi kuchining raqobatbardoshligi quyidagi omillar 
bilan izohlanadi. Bu xodimning mehnat qilishdagi an’anaviy, taqchil, kamyob, nufuzli tarmoq-
lanuvchi, erkin, tavakkalchilik va tezkor kasbgi intilish qobiliyatidan kelib chiqadi.
Ishchi kuchi raqobatbardoshligini quyidagi asosiy tamoyillar asosida shakllanishiga ta’sir 
ko‘rsatadi: 
– ishchi kuchining erkin taklifi. Bu mehnatga layoqatli qishloq aholisining ish bilan band 
bo‘lish va bo‘lmaslikni ixtiriy tanlashini, mehnat qonunlari tomonidan ta’qiqlanmaydigan va har bir 
xodimning shaxsiy va jamoa manfaatlarini hisobga oluvchi kasb va faoliyat turini erkin tanlash 
uchun sharoitlar mavjudligini anglatadi; 
–ish beruvchilarning ishchi kuchiga mustaqil talabi. Bunda xodimni ishga erkin yollashlari va 
ishdan bo‘shatishlari mumkin. Bu holatdi ish beruvchilar bandlik, mehnat sharoitlari va unga haq 
to‘lashni kafolatlash bilan fuqorolarning manfaatlarini himoya qilishlari uchun imkoniyatlar yaratadi; 
– yollanma xodimlarning ish beruvchilardan huquqiy va ijtimoiy himoya qilinganligi; 
– ish haqi va boshqa qonuniy daromadlar qonunlarda belgilangan miqdordan kam bo‘lmasligi 
hamda holda erkin belgilash. 
Jahon iqtisodiy hamjamiyati rivojlanishining hozirgi bosqichi jahon iqtisodiyotining 
globallashuvi va baynalminallashuvi bilan tavsiflanadi, bunday sharoitda ishchi kuchining 
raqobatbardoshligi dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Ishchi kuchi raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan ilmiy qarashlarda mehnat bozoridagi 
ishchi kuchi raqobati eng yaxshi natijalarga erishish uchun kurash sifatida bayon etilgan. Mehnat 
bozorida ishchi kuchi raqobatbardoshligini oshirishning o‘ziga xos xususiyati quyidagilar bilan 
ifodalanadi: 
– 
bozor omillari mehnat bozorida ishchi kuchining jalb etilishining umumiy shartlariga 
ta’sir ko‘rsatish imkoniyati cheklanganda hamda ish beruvchiga kerakli ishchii kuchini etkazib 
berishdagi kurash; 
– 
mehnat bozorining subektlari o‘rtasida ularning har biri boshqasidan yuqoriroq natijaga 
erishish maqsadida o‘zaro kurashi; 
– 
ishchi kuchining samaraliroq faoliyat ko‘rsatishi uchun eng muhim mexanizmdir. 
Iqtisodiyot nazariyasining klassik vakillari, raqobat – bozor mexanizmining talab va taklifini 
muvozanatga keltiruvchi elementidir. Ishchi kuchiga bo‘lgan talab va taklifning muvozanatga 
keltirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yondashuvga ko‘ra: 
– 
ishchi kuchining bozor narxini aniqlash; 
– 
turli sohalar o‘rtasida ishchi kuchini taqsimlash; 
– 
u yoki bu ishchilar guruhini yollashda qaysi ishchi kuchi xususiyatlari afzalligini 
aniqlash.
Yuqorida ko‘rsatilgan bu yondashuvlar natijasida ishchi kuchi raqobatbardoshligini 
oshirishning xususiyatlari to‘liq ochib beriladi. 
Bundan tashqari, hozirgi paytda ishchi kuchi taklifi na kasb, na malaka tuzilishi bo‘yicha 
iqtisodiyot tarmoqlaridagi jonli mehnatga talabning o‘sish sur’atiga javob bermaydi. Shu bois ishchi 
kuchi taklifining sifat ko‘rsatkichlarini o‘zgartirish hamda ularning mehnat bozoridagi 
raqobatbardoshligini oshirish lozim. Buning uchun esa, bandlikning davlat xizmati tizimidagi va 
boshqa o‘quv yurtlaridagi xodimlarning malakalarini oshirishni tashkil etish, korxonalarning 
o‘zidagi maxsus kurslarda kasb-korga o‘rgatishni yaxshilash va ularga soliq to‘lovida imtiyozlar 
berish mahalliy kadrlar raqobatbardoshligini oshirishning maqsadli maxsus dasturini ishlab chiqish 
kerak. 
172

---