Atom yadrosi ya zarralar fizikasi


W ( V , t ) =   f \ 4 > ( x , y , z , t t f d V



Download 6,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/314
Sana31.12.2021
Hajmi6,32 Mb.
#264351
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   314
Bog'liq
муминов-atom yadrosi va zarralar fizikasi

W ( V , t ) =   f \ 4 > ( x , y , z , t t f d V .
Bu  ehtimollik  zarra  koordinatalarining  o ‘ng  yoki  chap  koordinatalar 
sistemasida  oMchanishiga  bogMiq  emas.  0 ‘ng  koordinatalar  sistemasidan 
chap koordinatalar sistemasiga o ‘tilganda x, y, z  lam ing ishorasi teskarisiga 
o'zgaradi, ya’ni - x , - y , - z  boMadi.


Shunday qilib:
I
4 ( x , y , z )
yoki  V da
\¥ ( x ,y ,z ) \ -  |T ( - x , - y  -z)\.
Ikki kompleks funksiya bir-biridan e' ko‘paytma bilangina farqlanganligi
uchun
^ ( - x - y - z )   =   e ' ax¥ ( x , y , z ) .yoki
^ ( - x - y - z )   = ± vP ( x ,.y ,z ) , 
chunki e'a =  + 1. Demak, koordinalaming ishorasi o ‘zgartirilganda (yoki 
koordinatalar inversiyasi bajarilganda) funksiyaning ishorasi yo o ‘zgaradi, 
yo o‘zgarmaydi. Agar koordinatalar  inversiyasi  natijasida toMqin  funksiya 
o ‘z  ishorasini  o ‘zgartirmasa,  u ju ft juftlikka ega,  o ‘zgartirsa,  toq juftlikka 
ega  deyiladi.  Juftlik  P  bilan  belgilanib, ju ft  sistema  uchun  P  =  +1,  toq 
sistema uchun P  =  -   1  boMadi.
P juftlik tushunchasiga asosan, bu operatsiya ta’sirida zarraning impulsi 
o ‘z yo‘nalishini teskariga o ‘zgartirishi kerak. Zarraning ko‘zgudagi aksida 
impulsning y o ‘nalishi  zarra  impulsiga qarama-qarshi yo‘nalgan.  Lekin  bu 
operatsiya  ta ’sirida  impuls  momenti,  shuningdek,  spin  o ‘z  yo‘nalishini 
o ‘zgartirmaydi  (1.11 -rasm).
I
1.11-rasm.  Ko‘zgu aksiga (/>-ko‘zguga) nisbatan  impuls (P) ning va harakat 
miqdori momenti (/) ning o‘zgarishi.
P-juftlikning saqlanish qonuni sistemada biror fizik hodisa ro‘y berganda 
uning  ko‘zgudagi  tasvirida  ham  shu  hodisaning  o ‘sha  y o ‘nalishda  ro‘y 
berishini  k o ‘rsatadi.  M atem atika  ta ’biri  bilan  aytganda,  P-juftlikning 
saqlanishi  fizik  qonunlaming  fazoviy  koordinatalar  ishorasi  o ‘zgarishiga 
bogMiq emasligini  ifodalaydi.


Kuchsiz o‘zaro ta’sirda P-juftlikning saqlanish  qonuni  buziladi. Ammo 
kuchli  va  elektromagnit  o ‘zaro  ta ’sirlarda  P-juftlik  saqlanadi  va  bunday 
jarayonlardayaxshi kvant soni  bo‘lib qoladi. / ’-juftlik «etalon» zarralar —  
proton,  neytron,  д  °-giperon,  тс -mezonlarga  nisbatan  aniqlanadi.  Proton, 
neytron,  д  “-giperonlar uchun  P  =  +1,  ;r-m ezonlar uchun P  =  -1   deb 
qabul  qilingan.
Massasi noldan farqlanuvchi harbirm ikrozarra ichki juftlikka ega bo‘ladi. 
Ichki juftlik zarraning o ‘zgarmas xususiyati boMib, spin bilan birgayoziladi.
1 +
M asalan,  proton spini, juftligi P = + 1,  I p  = —  shaklda ifodalanadi. 
Antizarralar uchun  ichki juftlik - l g a  teng.  M asalan,  anti-proton  uchun 
. .  
Г
ichki juftlik  1  =  —  . Agar zarra fermionlar bo‘lsa, zarra va antizarraning
juftliklari qarama-qarshi boMadi. Bozonlar uchun zarra va antizarraning ichki 
juftliklari  bir xil boMadi.
Ichki juftlik tushunchasi  massalari  noldan  katta  boMgan zarralar uchun 
aniqlangan, chunki zarraning juftligi u tinch turgan koordinata sistemasida 
aniqlanadi. Zarraning ichki juftligi kvant mexanika tushunchasi boMib, spin 
kabi  klassik o ‘xshashlikka ega emas.
H arakatdagi  zarraning ju ftlig i  uning  orbital  m om enti  /  ga  bogMiq. 
Markaziy  simmetrik  maydondagi  /-orbital  harakat  momentiga  va P  ichki 
fazoviy juftlikka ega boMgan zarraning juftligi  ^ ( - l ) ' .
Juftlik  saqlanish  qonuni  yadroviy jaray o n lam in g   o 'tish ig a   m a’lum 
cheklanishlar  qo‘yadi.  Shu  sababli  yadroviy  sistem a juftligini  aniqlash 
muhimdir.
Umumiy  inersiya markazi tinch  holatda boMgan koordinata sistemasida 
ikkita  A  va  В  zarralar  sistemasini  ko ‘raylik.  Bunday  sistemaning  toMqin 
funksiyasini  uchta toMqin  funksiyalar  ko‘paytmasi  ko‘rinishida  ifodalash 
mumkin
Ш 
_   XI/  . Ш  . Ш
1  A + B  
1    
1   В  
IAB  '
B u  yerda 
va  Yfl  -   zarraning  ichki  holatlarini  ifodalovchi  toMqin


funksiyalar; Y UB—  A  va В zarralar nisbiy harakatining to‘lqin  funksiyasi. 
Juftlikni  aniqlash  koordinatalar  inversiyasi  va  vy (x,  у   ,z)  v|; (-■*,  - y ,  -z) 
funksiyalarining  ishoralarini  taqqoslanishdan  iborat  boMganligi  uchun  bu 
operatsiyani  \|/ д,  \|/ д,  ц/ ш   ga  nisbatan  ketma-ket  o ‘tkazish  murakkab 
sistemaning juftligini  aniqlash  qoidasiga  olib  keladi.  Uni  quyidagicha 
ifodalash mumkin:
P
 

P
  • 
P
  • 
P
1  A + B  
1  A  

В 
1  IA B   ■
Dem ak,  m urakkab  sistem aning  ju ftlig i  tarkibiy  qism larning  ichki 
juftliklari  va  nisbiy  harakat  to‘lqin  funksiyasi juftligining  ko‘paytmasiga 
teng.  Shunday qilib, harakat miqdorining orbital momenti / boMgan  nisbiy 
harakatni ifodalovchi toMqin funksiyasiningjuftligi Рш  =  (-1 )' boMadi.  A 
В sistemaning juftligi PMB  =  (-1 )'P APB-
Yadroning juftligi yadrodagi nuklonlar orasidagi o‘zaro ta’simi e ’tiborga

Download 6,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   314




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish