|
U = - v yaH e .
/= (/+ 5 ).
U vaqtda sistemaning toMa momenti quyidagicha boMadi:
I = L + S
ataladi. Bunday bogManish nuklonlar o‘rtasida markaziy kuchlar ta’sir qilgan
taqdirda yuzaga kelishi mumkin.
Umuman olganda, yadro kuchlari markaziy kuchlar emas: yadrodagi
o ‘zaro ta ’sir nuklonlar spini va orbital m om entning bir-biriga nisbatan
y o ‘nalishiga, y a ’ni (/,
5
) ckalyar k o ‘paytm aga bogMiq boMadi. Sferik
m aydonda har bir nuklonning toMa momenti:
J k = h + s k •
Yadroning toMa mexanik momenti /e s a yadro tarkibidagi nuklonlar toMa
m exanik momentlari jk ning vektor yigMndisiga teng:
к
Bu xildagi bogManish j - j bogManish deb ataladi. / - j bogManishning
ustun kelishi tajribada tasdiqlandi. Faqat eng yengil yadrolardagina L S
bogManish o ‘rinIidir. Yadrodagi maydon va yadro nuklonlarining o ‘zaro
ta ’sir xarakterini bilm ay turib, I vektorlar yigMndisi qanday qonunga
b o ‘y su n ish in i old in d an a y tish q iy in . B u n d a y q o n u n iy a tla r ta jrib a
natijalaridan olinadi. Tajribalar yadrolarning spinlari, barcha ju ft-ju ft
yadrolarning asosiy holat spinlari nol 1 = 0 , toq A -li (toq-juft, juft-toq)
( 1
yadrolamiki I =
A ju ft (toq-toq) yadrolam iki esa / = (l^ 5 )ft,
Nuklonlam ing xususiy spinlari S = ^ h .
Bundan ko‘rinadiki, ju ft nuklonlar momentlari bir-birini (kompensatsi-
yalaydi) yo‘qotadi. Shuning uchun ju ft-ju ft yadrolar spinlari 1 = 0 , toq
yadroda (toq-juft, juft-toq) yadroda juftlanm agan nuklon spini yadro spini,
A ju ft (toq-toq) yadroda esa toq proton va toq neytronlarning yigMndisidan
iborat butun sondagi spinga ega boMadi. H aqiqatan, agar nuklonning
momentlari /' bir xil yo‘nalishga ega boMsa, yadroning toMa momenti /ogM r
yadrolar uchun yuz va undan ham ortiq qiymatlar olishi mumkin edi. Hamma
juft-juft yadrolar nolga teng boMgan spinga ega. Demak, bunday yadrolarda
har bir nuklonlar juftining toMa m omentlari antiparallel yo‘na!gan boMib,
bir-birini kompensatsiyalaydi. Yadrolar xususiy m exanik m om ent— spinga
ega boMish bilan birga xususiy m agnit m om entiga ham ega boMadi.
Haqiqatan ham, zaiyadli zarraning aylanish natijasida magnit momenti
vujudga kelganligi sababli, aylanish momenti noldan farqli boMgan yadro
ham magnit momentiga ega boMadi. Bu yuqorida bayon qilinganidek, atom
elektronlarining yadro magnit momenti bilan ta’siri natijasida atomlar
o ‘tanozik strukturaga ega boMadi. Yadro magnit momenti yadro tarkibidagi
neytron va protonlarning spin m agnit momentlari hamda protonlarning
yadrodagi orbital harakatlari tufayli paydo boMadi. Neytronda elektr zaryad
boMmaganligidan, uning orbital harakati hech qanday magnit effektini hosil
qilmaydi. Zaryadlangan zarralarning orbital harakati aylanma elektr tokiga
ekvivalent, aylanma toq esa magnitli dipol maydoniga ekvivalent magnit
maydonini hosil qiladi. Kvant mexanikasidan m a’lumki, zaryadi e, massasi
- /
e h
me boMgan elektronning orbital magnit momenti
n
(/ — orbital
moment, 0, 1, 2 ,... qiymatlarni qabul qiladi)./= 1 boMsa
fih =
= 9 ,2 7 3 2 • 1 (Г211 erg • Я Г 1
2 m ec
b o r m agnetoni deb ataladi.
Xuddi shuningdek, yadro va nuklonlaming magnit momentlari birligi qilib
eh
jii
*>4
j
// Ш'"= ^
= Ш
^ = 5’0505-10
er8 'H '-
yadro m ag n e to n i qabul
qilingan. B uyerda / / = 1836,5 / / g- proton massasi. Bor magnetoni yadro
magnetonidan 1836,5 marta katta: Ц B = 1836,5 /л m.
Yadro magnit momentlari bir necha yadro magnetoni qiymatida boMib,
juda kichik boMgani uchun ulami oMchash katta qiyinchiliklarga olib keladi.
Odatda, shartli ravishda, magnit momentlari spinga parallel boMsa, musbat
deb, qarama-qarshi boMsa, manfiy deb hisoblanadi. Proton va neytronlarning
xususiy magnit momentlari mos ravishda +2,79 ju
, -1,91 / /
boMib,
kutilgan qiymatdan boshqacha chiqishligi nuklonlaming ham o ‘z navbatida
murakkab tuzilishga ega deb tushuntiriladi. Bu to‘g‘rida oldingi mavzuda
bayon etildi.
Nuklonlar magnit momentlari chetlanishi deyarli bir xil. Proton uchun
m agnit momenti 1 И
, neytron uchun 0 bo‘lishi kerak, tajribada olingan
qiymatidan chetlanishi proton uchun
д / / r = / / -1 = (2,79-1) м yam = 1 ,7 9 //
neytron uchun
A / '„ = ( - 1 , 9 1 - 0 ) / / ^ = - 1 , 9 1 / / ^ . | д / / J *
Do'stlaringiz bilan baham: |
