Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

qurilma (AMQ) deb ataladi.
Sodda amallar ketma-ketligi ko‘rinishida ifodalangan masalalarni avtomatik
ravishda yechish uchun berilganlarni, oraliq va olingan hisoblash natijalarini
saqlashga, hamda oddiy amallarni bajarish tartibi haqidagi ma'lumotlarni saqlashga
imkon beruvchi qurilma talab etiladi. Bunday qurilma xotira deb ataladi.
Barcha turdagi AMQlar uchun ayiruv, mantiqiy ko‘paytiruv, mantiqiy
qo‘shuv, istisnoli YoKI, inversiya, o‘ngga siljish, chapga siljish, musbat orttirma
(inkriment), manfiy orttirma (dekrement) arifmetik amallarini bajarish majburiy
hisoblanadi. Majburiy amallar apparat vositalari yordamida amalga oshiriladi,
ya'ni talab etilgan ishni bajarish uchun ma'lumotlar ma'lum mikrosxemalardan
o‘tishi kerak. Majburiy amallar sodda amallar deb ataladi.
AMQlar arifmetik ko‘paytiruv va bo‘luv kabi nisbatan murakkab amallarni
bajarmaydi. Shuning uchun bu amallar sodda amallarning dasturiy kombinatsiyasi
yordamida bajariladi. Bu usul amallarni bajarishning mikrodasturiy usuli deb
ataladi. AMQlar EHMning asosiy tugunlaridan hisoblanadi.
Sanoatda ishlab chiqarilayotgan AMQ mikrosxemalari ikkita o‘zgaruvchi
ustidan 16 ta mantiqiy va ularga mos keluvchi 16 ta arifmetik amallarni bajaruvchi
to‘liq majmuadan tashkil topgan. Ular jadvalda keltirilgan.
AMQ ko‘p turli amallarni bajarishga mo‘ljallangani bilan, ko‘proq arifmetik
qo‘shuv va ayiruv (45% gacha) va arifmetik ko‘paytiruv (50% gacha) amallarini
bajaradi.
Arifmetik-mantiqiy qurilma axborotni o’zgartirishga oid arifmetik va
mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun mo’ljallangan qurilma sanaladi.
Funktsional jihatdan AMQ, odatda, ikkita registr, summator va boshqaruv
sxemasidan (mahalliy boshqaruv qurilmasidan) tashkil topgan.
Summator – kirish qismiga kelayotgan ikkilik sonli kodlarni qo’shish
amalini bajaruvchi hisoblash sxemasi bo’lib, mashinaning ikkilangan so’ziga oid
razryadlik darajasiga ega.
Uzunligi turlicha bo’lgan tez ishlovchi xotira registrlari: 1- registr (Pr1)
ikkilangan so’z, 2- registr (Pr2) esa bitta so’zga oid razryadlik darajasiga ega.
Operatsiya bajarilayotgan paytda Pr1 ichida operatsiyada ishtirok etayotgan
birinchi son, operatsiya yakuniga etgach – natija joylashadi. Pr2 ichida esa
operatsiyada ishtirok etayotgan ikkinchi son joylashib, operatsiya yakuniga etgach,

---

35
uning ichidagi axborot o’zgarmay qoladi. 1- registr axborotni ma’lumotlarning
kodli shinasidan olishi va xuddi shu shinasi orqali uzatishi mumkin.
Boshqaruv sxemasi yo’riqlarning kodli shinasi orqali boshqaruv qurilmasidan
boshqaruv signallarini qabul qilib, registrlar va AMQ summatori ishini boshqarish
uchun mo’ljallangan signallarga aylantiradi.