Uslubiy majmua. Toshkent: tdtu, 202, 202 bet

Loyihalash jarayoniga blokli-ierarxik yondoshuv. Loyihalanayotgan
tizim ierarxik darajalarga bo‘linadi. Yuqori darajada loyihalanayotgan tizimning
faqat umumiy xususiyatlarini aks ettiruvchi kam detallashtirilgan tushunchalardan
foydalaniladi. Keyingi bosqichlarda ko‘rish batafsilligi darajasi ortib boradi, bunda
tizim bir butunligicha emas, balki alohida bloklarga bo‘linib ko‘riladi. Bu har bir
darajada inson anglab va tushunib oladigan va mavjud loyihalash vositalari
yordamida yechiladigan darajadagi murakkab masalalarni shakllantirish va yechish
imkonini beradi. Bloklarga bo‘lish shunday amalga oshirilish kerakki, istalgan
darajadagi blok hujjatlarini mutaxassis ko’rishi bilan bu ma’lumotlarni tushunishi
va o’ziga qabul qila olishi kerak.
Loyihalash jarayoniga blokli-ierarxik yondoshuvda katta hajmdagi
murakkab masalalar ketma-ket yechiladigan kichik hajmli masalalar guruhlariga
bo‘linadi, bunda guruh ichidagi turli masalalar parallel yechilishi mumkin. Har bir
darajada tizim va elementlar haqida tushunchalar keltiriladi. Yuqori i-darajada
tizim, keyingi (i+1)-daraja element hisoblanadi. Ko‘pincha eng quyi daraja
elementlari bazaviy elementlar yoki komponentlar deb ataladi. Loyihalashda
ishtirok etayotgan muhandislarning ko‘pchiligi qandaydir darajadagi tizimlar va
elementlar bilan ishlaydi, ularning fikricha loyihalayotgan ob’ektlar har doim ham
murakkab tizimlar bo‘lavermaydi, garchi ularning ko‘pchiligi murakkab tizimlar
tarkibiga kirsa ham.
Murakkab tizimlarni loyihalashda ba’zan baravariga ikki ierarxik daraja,
masalan i  va  (i+1), ishtirok etgan bayonnomalar bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Bu
holda tizim, nimtizim va elementlar atamalari qo‘llaniladi, ularni (mos ravishda) i-
darajadagi tizim, tizimlar va (i+1)-darajadagi elementlar deb qarashadi.
Shunday qilib, ierarxik darajalar ob’ekt xossalarini aks ettirilishining
batafsilligi darajasi bilan farqlanadigan ob’ektlar bayoni darajasini ifodalaydi.

---

26
Boshqacha qilib aytganda, ularni gorizontal darajalar yoki abstraktsiyalash
darajalari deb atash mumkin. Qandaydir daraja bayonlarining majmui
masalalarning qo‘yilishi va ularning bayonlarini olish metodlari bilan
loyihalashning ierarxik darajasi deb ataladi.
Gorizontal darajalarda sxemalar, konstruktsiyalar va texnologiyalarni
loyihalash bilan bog‘liq bo‘lgan masalalar guruhlari ularni yechish uchun
foydalaniladigan modellar, metodlar, hujjatlash shakllari bilan birga loyihalash
aspektlari (loyihalash aspektlari ba’zan loyihalashning vertikal darajalari) deb
ataladi.