Tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy metodik markazi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

    Harakat  doirasiga  ko„ra  rejalar  yig„ma  hamda    kutubxona  ichki  rejasiga 
ajratiladi. Yig„ma  reja bitta xududga – tuman, shahar,  viloyatga joylashgan hamda 
yagona  yoki  bir  nechta  idoralarga  mansub  bo„lgan  kutubxonalarni  qamrab  oladi. 
Shahar,  tuman,  viloyatlarda    aholiga    kutubxona  xizmati  ko„rsatishning  yagona  
rejasiga – bibliografik, ilmiy – tadqiqot va uslubiy ishlarning yig„ma  rejasi bunga 
misol bo„la oladi. 
 Kutubxona  ichki  rejasi  alohida  kutubxona  hamda  uning    tarkibiy 
bo„linmalari-  bo„lim,  shu‟ba  (sektor),  guruh,  shuningdek  ayrim  xodimlar 
faoliyatini belgilaydi. 
Yillik  reja    ma‟lum  darajada  o„zaro  bog„liq  bo„lgan  vazifalar  yig„indisi- 
ko„rsatkichlar  tizimidan  tarkib  topadi.  Ularni  raqamlarda  ifodalangan  yetakchi 
ko„rsatkichlari  asosiy  ko„rsatkichlar  deyiladi.    Bu  ko„rsatkichlar  miqdor  va  sifat 

---

IV. AMALIY MASHG„ULOT MATERIALLARI 
73 
 
kursatkichlariga ajraladi.  
  Miqdoriy 
ko„rsatkichlar  kitobxonlar,  kitob  berilishi,  kutubxonaga 
qatnovchilar, yangi olingan kitoblar, ommaviy tadbirlar miqdori bo„yicha darajani 
belgilaydi. 
  Sifat  ko„rsatkichlari  nisbiy  miqdorlarda    ifodalanadi  hamda  xosila 
ko„rsatkichlarini  xisoblash  uchun  norma  sifatida  foydalaniladi.  Masalan,  o„tgan 
yilgi  kitobxonlar  (miqdor  ko„rsatkich)  hamda  kitob  o„qilishi  (sifat  ko„rsatkich) 
sonini aniklab, ularni ko„paytirish vositasida kitob berilishining rejali miqdorini ( 
xosila ko„rsatkichini) belgilash mumkin. 
   Turli  xildagi  kutubxonalar  uchun  ko„rsatkichlar  tizimi  bir  muncha  farq 
qiladi. Maxsus kutubxonalarda bibliografik va axborot ishlari ko„rsatkichlari rejada 
muxim  o„rinni  egallaydi.  Viloyat  kutubxonalarining  rejalarida  uslubiy    ishlar 
ko„rsatkichlari ham qayd etiladi. 
     Har  qanday    kutubxona  uchun  kitobxonlar  soni  –  majburiy  ko„rsatkich 
xisoblanadi. Bu ko„rsatkichni xisoblash uchun turli xil usullar qo„llaniladi. Ulardan 
eng ko„p  tarqalgani – o„tgan yilgi tajriba  asosida xisoblash. Masalan, o„tgan  yilda 
1576  kishiga  xizmat  ko„rsatilgan  bo„lsa,  yangi  yilda  –1600  kishi  rejalashtiriladi. 
Bu  usulni  afzalligi  –  o„tmish  tajribasini  hisoblashdir.  Kamchiligi  esa  –  faqat 
erishilgan natijagina ta‟kidlanadi, balki kelgusi yilda bu  ko„rsatkich ancha yuqori 
bo„lishi mumkin. 
   Yana  bir    usul-  kutubxona  vazifalariga  ko„ra  aniqlanadigan  miqdor 
xisoblash asosi bo„lib xizmat qiladi. Masalan, o„quv yurtining  kutubxonasi barcha 
o„quvchilar,  o„qituvchilar  va  xizmat  ko„rsatadigan  xodimlarni  qamrab  olishni 
mo„ljallaydi. Qishloq kutubxonasi shu xududda yashovchi barcha oilalarni, maktab 
kutubxonasi  esa  barcha  o„quvchilarni  kitobxonlar  safiga    jalb  qilishni  o„z  oldiga 
vazifa qilib qo„yadi.  
     Ommaviy kutubxonalarda bitta kutubxonachi uchun yillik ish normasidan 
foydalanishga  asoslangan  xisoblash  usuli  keng  qo„llanilgan.  Kutubxonadagi 
xodimlar  sonini  bilgan  xolda  kitobxonlar  va  kitob  berish  qancha  bo„lishi  
lozimligini xisoblash mumkin. 
   Kitobxonlar  miqdorini  “aholini  qamrab  olinganlik  foizi”  ko„rsatkichi 
asosida  ham  xisoblash  mumkin.  Nazorat  raqamlarni  belgilashda  avvalgi  tajribani, 
kutubxona oldida turadigan norma va vazifalarni bajarishning majburligini xisobga 
olish zarur. 
    Kitob  berilish  miqdorining    xisoblash  chiqish,  rejalashtirilayotgan 
kitobxonlar  soni  hamda  kitob  o„qilishi    ko„rsatkichlariga  bog„liq.  Kitobxonlar 
sonining  ancha  ko„payishi  kitob  o„qilishi  ko„rsatkichlarini  pasaytirishi    mumkin. 
Ammo kitob berilishining umumiy miqdori ortadi. Kitob o„qilishi ko„rsatkichlari: 
abonementda va o„quv zalida, shahar va qishloq joylarda, statsionar va nostatsionar 
kutubxonalarda   tabaqalanadi.