Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi

sinonimlar  ma`lum  gap  yoki  matn  ichidagina  o`zaro  sinonim  bo`lgan  so`zlardir:  Nega 

---

26 
 
kerak  edi  shu  chiroy,  shu  o`t?  SHu  yoniq  yulduzni  ko`zga  yashirmoq?  (H.O.).  Bu 
misoldagi chiroy, o`t va yoniq yulduz  so`zlari o`zaro shartli sinonimlar hisoblanadi.   
    Antonimlar (zid ma`noli so`zlar) va ularning turlari 
  Antonimlar (zid ma`noli so`zlar) - grekcha anti – ―zid‖, ―qarama-qarshi‖ , onoma 
yoki  onyma  ―nom‖  degani  bo`lib,  qarama-qarshi  tushunchalarni  ifodalaydigan  
so`zlardir.  Antonimik  juftlikdagi  so`zlar  faqat  bir  xil  so`z  turkumlariga  oid  bo`ladi: 
yaxshilik - yomonlik (ot), uzun-qisqa (sifat), ko`p - oz (ravish), keldi - ketdi (fe`l). 
   Antonimik  juft  hosil  bo`lishi  uchun  ikkita  mustaqil  tushuncha  ma`no  jihatdan  o`zaro 
qarama-qarshi  bo`lishi  kerak.  Fe`llardagi  bo`lishli-bo`lishsizlik  xususiyati  antonimlikni 
vujudga keltirmaydi. 
   Ko`p  ma`noli  so`zlar  har  bir  ma`nosi  bilan  ayrim-ayrim  so`zlarga  antonim  bo`lishi 
mumkin:  qattiq  er  –  yumshoq  er;  qattiq  (xasis)  odam  –  saxiy  odam.  Antonimik  juftlar 
ko`chma ma`no ifodalashi mumkin: achchiq-chuchuk (ya`ni, salat: otga ko`chgan), yoshu 
qari  (ya`ni,    hammasi:  olmoshga  ko`chgan)  uzoq-yaqindan  –  hamma  erdan,  tunu  kun    - 
doim: ravishga ko`chgan).  
   Bir  sinonimik  qatordagi  antonim  so`z  sinonimik  qatordagi  barcha  so`zlarga  antonim 
bo`ladi:  chiroyli  –  go`zal  –  xushro`y  –  ko`hlik  q    xunuk  –  badbashara  –  badburush  – 
ta`viya. 
   Antonimlikda uchta belgi bor: 1) shakliy jihatdan har xillik;  
2)  ma`no  jihatdan  har  xillik;    3)  ma`nodagi  o`zaro  zidlik.  Ana  shu  uchta  belgiga  ega 
bo`lgan ikkita so`zgina o`zaro antonim bo`lishi mumkin.