Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi



Download 2,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet199/365
Sana31.12.2021
Hajmi2,14 Mb.
#261057
1   ...   195   196   197   198   199   200   201   202   ...   365
Bog'liq
Namangan davlat univеrsitеti boshlang ich ta'lim mеtodikasi kafе

3. Sifatdosh 
Predmetning  harakat  va  holat  belgisini  bildiradigan,  gapda  sifatlovchi  vazifasini 
bajarishga mos bo‗lgan fe‘l shakli sifatdosh deyiladi: So„zlayotgan kishining o„ziga emas, 
so„ziga  e‟tibor  qil  («Tafakkur  gulshani»).  Ko„chaning  ikki  chetidagi  turli  mollar  bilan 
savdo qiluvchi do„konlar joylashgan (M.Qoriev) gaplaridagi so„zlayotgan, savdo qiluvchi 
sifatdoshlari  kishi,  do„konlar  otlariga  bog‗lanib,  uning  harakat  belgisini  bildirib, 
sifatlovchi (aniqlovchining bir turi) vazifasini bajargan. 
Sifatdosh quyidagi affikslar bilan yasaladi: 
1)  fe‘l  o‗zak-negiziga  –gan  (-kan,  -qan)  affikslarni  qo‗shish  bilan:  yuklagan, 
kechikkan, qiziqqan (fe‘l negizi k yoki g bilan tugasa, -kan; q yoki g‗  bilan tugasa, -qan 
tarzida). 
Bu affiks sifatdosh yasashda eng mahsuldor, unumli affiks sanaladi.  
Eski o‗zbek adabiy tilida –gan affiksining ekvivalenti –mish, -dik affikslari bilan 
ham yasalgan (bu affikslar hozir ham uchraydi). 
2)  fe‘lning  –a,  -y  affiksi  bilan  tugagan  ravishdosh  negiziga  –digan,  -yotgan 
affikslarini qo‗shish bilan: kelayotgan, o‗qiyotgan, boradigan, ishlaydigan kabi; 
3) fe‘l o‗zak-negiziga –r (-ar) qo‗shilishi bilan (unlidan so‗ng –r, undoshdan so‗ng 
–ar): sanar, ko‗kar kabi; 
4)  fe‘l  o‗zak-negiziga  –vchi  (-uvchi)  qo‗shilishi  bilan  (unlidan  so‗ng  –vchi, 
undoshdan so‗ng –uvchi): boshlovchi, kutuvchi kabi; 
4. Harakat nomi 
Ish-harakatning atamasi bo‗lib, gapda otga xos vazifalarni bajarishga mos bo‗lgan 
fe‘l  shakli  harakat  nomi  deyiladi:  Ilm-fanga  intilish  insonning  eng  oliy  ma‘naviy 
harakatlaridandir.  CHavandoz  bu  gaplarni  Ertoevga  aytishini  ham,  aytmaslikni  ham 
bilmay turgandi (O.YOqubov). Mustaqilligimiz tufayli xalq va Vatan tarixi, boy ilmiy va 
adabiy  merosga  xolisona  yondashishning  guvohi  va  shohidi  bo‗lmoqdamiz  (Rahim 
Vohidov)  gaplaridagi  intilish,  aytishni,  aytmaslikni,  yondashishning  fe‘l  shakllari 


117 
 
harakatning  atamasi  (nomi)  bo‗lib,  gapda  otga  xos  ega,  to‗ldiruvchi,  qaratuvchi 
vazifalarini bajargan. 
Harakat nomi quyidagi shakl yasovchi affikslar bilan yasaladi: 
1)  fe‘l  negiziga  –sh  (-ish)  qo‗shish  bilan  (unlidan  so‗ng  –sh,  undoshdan  so‗ng  –
ish): o‗qish, yozish, ishlash, chiqish kabi; 
Harakat  nomining  –sh  (-ish)  affiksi  bilan  yasalgan  shakli  otga  yaqin  turadi, 
shuning uchun ham bu shaklda harakat nomi otga ko‗chishga moyil bo‗ladi. 
2) fe‘l negiziga –v (-uv) qo‗shish bilan (unlidan so‗ng –v, undoshdan so‗ng –uv): 
ishlov, bag‗ishlov, boruv, keluv kabi; 
Bu affiks bilan yasalgan harakat nomi hozirgi o‗zbek tilida kam ishlatiladi; 
3) fe‘l negiziga -moq qo‗shish bilan: o‗smoq, ulg‗aymoq, o‗rganmoq kabi. 
1-ilova 
- Fe‘lning vazifadosh shakllarini ayting. 
- Sof fe‘l haqida gapiring 
-Ravidosh deb nimaga aytiladi.. 
- Ravishdosh ishtirokida gaplar tuzing.  
- Ravishdoshlar qanday affikslar yordamida hosil bo‘ladi.. 
- Payt va holat ravishdoshlari ishtirokida gaplar tuzing. 
- Sabab va maqsad ravishdoshlari qanday yasaladi.   
3.  Mustaqil  ish  uchun  Fe'lning  vazifadosh  shakllari:  sof  fe‘l.  Ravishdosh  mavzusi 
yuzasidan badiiy asarlardan yozib kelgan  misollar o`qitiladi 

Download 2,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   195   196   197   198   199   200   201   202   ...   365




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish