Biogeografiya yer sharining o’simlik va hayvonot dunyosini tarqalishini ekologik sharoit
bilan bog`liqligini aniqlaydi. Yer sharining landshaftlari to’g`risida tasavvur hosil qilish uchun shu
landshaftni hosil qiluvchi o’simlik va hayvonot dunyosi jamoasini hayotini yo’naltiruvchi
Tirik mavjudotlar tabiatda katta rol o’ynaydi. Yashil o’simliklar oziqlanish (fotosintez)
jarayonida atmosferaga hayotni asosi bo’lgan kislorodni chiqaradi. Tabiatda moddalarni davr
aylanishi va tuproqni hosil bo’lishi o’simliklarni va hayvonlarni ishtirokisiz bo’lmaydi.
Oldingi vaqtlarda biogeografiya o’simliklar geografiyasini (fitogeografiyani) va hayvonlar
geografiyasini (zoogeografiyani) o’z ichiga olar edi. Keyingi o’n yilliklarda biogeografiya
Biogeografiya fani, huddi bioximiya, biofizika, geoximiya va geofizika fanlari kabi ikki fan
oralig`idagi chegaraviy fandir. Bir tomondan biogeografiya geomorfologiya, klimatologiya,
gidrologiya va tuproqshunoslik bilan birgalikda, umumiy tabiiy geografiyani (umumiy yer
Ikkinchi tomondan u organizmlarni ekologiyasi, fiziologiyasi va sistematikasi fanlari bilan
birga biologiya fanlari tarkibiga kiradi. Biogeografiyani bunday holati ba'zi olimlarni, masalan
N.A.Babrinskiyni o’ylaganidek uni ikki qismga: geografik va biologik fanlarga bo’lish mumkin
degan xulosaga olib kelmaydi. Biogeografiya fani ikki fan oralig`idagi fandir. U ham biologik va
ham geografik fan hisoblanadi.
Biogeografiya uchun geografik fanlardan tabiiy hududiy komplekslar to’g`risidagi fan -
landshaftshunoslik katta ahamiyatga egadir. Uni tarkibida biogeografiya bilan birga landshaft
komponentlarini xarakterlaydigan boshqa fanlar: klimatologiya, geomorfologiya, gidrologiya va
tuproq geografiyasi fanlari kiradi. O`z navbatida turli xil geografik regionlarni o’simlik va
hayvonot dunyosini o’rganadigan regional biogeografiya, regional geografik fanlarga - materiklar
tabiiy geografiyasi kerakli ma'lumotlarni etkazib beradi.
Biologik fanlardan biogeografiyaga eng yaqini ekologiya va biotseonologiya (biotsenozni
o’rganadigan fan) hisoblanadi. Ekologiya bu organizmlar va muhit o’rtasidagi o’zaro
munosabatlar to’g`risidagi fandir. U biogeografiyaning asosiy bo’limlaridan biri bo’lib, ekologik
biogeografiya deb ataladi. Ekologik biogeografiya yer sharining turli regionlaridagi ekologik
farqni o’rganadi. Ekologiyani qonunlarini bilish, regional farqlarni sabablarini aniqlashga imkon
beradi.
Biotsenologiya bu organizmlar jamoasi to’g`risidagi fandir. U biogegrafiyaga organizmlar
jamoasining strukturasi va dinamikasi (o’zgaruvchanligi) to’g`risida ma'lumot beradi. Ana shu
ma'lumotlar asosida biogegrafiya organizmlar jamoasini geografik farqlarini hamda ularni
geografik tarqalish qonuniyatlarini aniqlaydi.
Biogegrafiya uchun tarixiy geologiya va paleantologiyaning ham ahamiyati kattadir.
Bizning planetamizni o’tmishini bilish, turli xil geologik davrda, materiklar bilan okeanlarni
nisbatini o’zgarishi to’g`risidagi ma'lumot, o’tmish davrlarni iqlimi to’g`risidagi ma'lumot,
qazilma o’simliklar va hayvonlar to’g`risidagi ma'lumotlar, biogeograflarga organizmlarni hozirgi
davr tarqalishini sabablarini aniqlashga imkon beradi.
Biogegrafiya muammosiga ikki xil yondoshish mumkin.Birinchi yondashishda joyning
biologik xarakteristikasi beriladi, ya'ni yerning geografik qobig`ini biron bir qismini faunasi,
floralari, hayvonot dunyosi va o’simlik qoplami xarakterlantiriladi. Ikkinchi yondoshishda
o’simlik va hayvonlarni turi, avlodi va oilasiga geografik xarakteristika beriladi.
Ba'zi bir olimlar masalan Bobrinskiy.N.A. (1951) birinchi yondoshishni geografik
hisoblashni va geografik fanlarga kiritishni, ikkinchi yondoshishni esa biologik hisoblashni va
biologik fanlarga kiritishni taklif qiladilar.
Ammo A.G. Voronovni fikricha biogegrafiyani bunday biologik va geografik bo’limlarga
bo’lish to’g`ri emas. Biogegrafiya bu biologiya va geografiya o’rtasidagi chegaraviy fan, u ham
biologik va ham geografik fandir.
Haqiqatdan ham birinchi yondoshishda (biologo-geografik) biogegrafiyani o’rganish ob'ekti
umuman u yoki bu geografik oblast emas, balki u oblastni o’simligi, hayvonot dunyosi, florasi va
faunasi ham hisoblanadi. Bunday yondoshishda o’rganish ob'ekti ham geografik, ham biologik
hisoblanadi.
Ikkinchi yondoshishda (geografo-biologik) umuman o’simlik va hayvonlarni turlari,
avlodlari va boshqa taksonomik birliklari o’rganilmasdan, balki ularni tarqalish oblastlari
(areallari) va arealni tarkib topishida geografik muhitni ta'siri o’rganiladi. Bunday yondoshishda
o’rganish ob'ekti ham biologik, ham geografik hisoblanadi. Biogegrafiyani amaliy ishida bu ikkala
yo’nalish mahkam bog`lantiriladi.
Hozirgi biogegrafiya uchun o’z ob'ektiga miqdoriy yondoshish xarakterlidir. Ular absolyot
va nisbiy baholash metodlaridan iborat. Miqdoriy absolyot baholash metodi qo’llanilganda ma'lum
maydon birligida turni miqdori yoki hajmi hisoblab chiqiladi. Nisbiy metod qo’llanilganda esa, bir
turning ikkinchi turga nisbatan ko’pligi, kattaligi yoki kichikligi to’g`risida ma'lumot beriladi.
Biogegrafiyani vazifalaridan biri geografik rayonlarni o’simliklari va hayvonot dunyosini aks
ettiradigan karta tuzish, hamda o’simlik va hayvonlarni alohida turlari va sistematik gruppalarini
kartasini vujudga keltirishdan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: 
