N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I


Abu  Nasr  M u h am m ad   ibn  Muhamm ad  ibn  Tarxon  ibn  O'zlug*  al  Forobiy



Download 4,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/158
Sana31.12.2021
Hajmi4,24 Mb.
#259875
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   158
Bog'liq
fayl 490 20210426

Abu  Nasr  M u h am m ad   ibn  Muhamm ad  ibn  Tarxon  ibn  O'zlug*  al  Forobiy 
a t  T u rk iy .  Buyuk  ajdodimiz  al  Forobiy  (870-950)  Aris  daryosi  suvining  Sirdaryoca 
quyilish  yeriga joylashgan  Forob  qishlog'ida tug'ilib  o'sdi.
Forobiyning  yoshligi  arab  xalifaligi  poytaxti  B a g'd od  shahrida  kechdi.  U  bu 
yerdagi  madaniy  muhitdan  nafas  olib,  olimlar  bilan  yaqindan  tanishdi.  Shuningdek, 
falsafa  ilmidan  saboq  oldi.  Forobiy  Aristotelning  ham ma  asarlarini  bitta  ham 
qoldirmay  o 'q ib   chiqdi.  Natijada  Forobivda  Aristotelning  g'oyalarini  yengillik  bilan 
tushunib,  uning  o 'z   oldiga  qo 'y g an   vazifalari  va  o'ylantirgan  muammolari  ko'lamini 
his  etish  ko'nikmalari  paydo  bo'ldi.  Aytishlaricha,  Forobiy  Aristotelning  "Jon 
haqida"  deb  nomlangan  asariga  o 'z   qo'li  bilan:  “ Men  bu  asarni  200  marta  o'qib  
chiqdim ” ,  -  deb yozib  q o 'y g a n   ekan.
Manbalarda  vozilishicha,  Forobiy  dastlab  qozilik  qilgan.  Lekin  keyinchalik 
haqiqatni  izlab  topish  umidida  davlat  ishlari  va  qisman  mudarrislik  bilan  mashg'ul 
bo'ladi.  Bir  kuni  yaqin  kishilaridan  biri 
Forobiyga  bir  qancha  kitobni  omonatga 
topshirib  ketadi.  Bu  kitoblaming  ichida  Aristotelnihg  bir qancha  asarlari  ham  bor  edi. 
Forobiy  bo'sh  vaqtlarida  ana  shu  asarlami  bir  chekkadan  o'q ish g a  kirishadi.  Ay nan 
ana  shu  mutolaa  uning  qozilikni  tashlashiga  sabab  bo'ladi.  Bu  tasodif  Forobiyning 
takdirida  niuhim  o 'rin   tutadi  va  u  buyuk  olimlik  m aqomiga  yetishadi.  Forobiyga
36


Aristoteldan  keyingi  ‘Tkkinchi  ustoz”  deb  nom  berilgan.  Chunki  u  xuddi  Aristotel 
kabi  ilm  olamining  deyarli  barcha jabhalariga  oid  qarashlarini  muntazam  ravishda 
bayon  etib  borgan.  U  buyuk shoir ham  edi.
Forobiy  950-yilda hayotdan k o 'z yumdi  va  Damashq  shahrida dafn  etildi.
Bir kuiJ  Forobiydan  so'radilar:
-  Kimning  bilimi  kuchliroq:  senikimi  yo  Aristotelnikimi?
Forobiy  shunday javob  qaytardi:
-  Men  o ‘sha  zamonda  yashab,  u  bilan  uchrashganimda  va  uning  qo'lida  tahsil 
olganimda edi,  uning eng yaxshi  shogirdlari  safidan  joy  olgan b o ‘lardim.
Abu  Nasr  Forobiy  Yaqin  va  0 ‘rta  Sharqda  ilg'or  ijtimoiy-falsafiy  oqimning 
asoschilaridan  biri  bo'lib,  “ Sharq  Aristoteli”  degan  unvonga  sazovor  bo'lgan 
mashhur  mutafakkirdir.  Forobiy  dunyoqarashining  asosi,  y a ’ni  dunyoning  tuzilishi 
haqidagi  tushunchasini  "panteistik”  degan  fikr  tashkil  etadi.  Mavjudot  “emonatsiya” 
yordamida yagona boshlang'ichdan  pog'onama-pog'ona  vujudga kelgan, yakkalikdan 
ko'plikka,  rang-baranglikka  borgan.  Uning  dunyoqarashidagi  asosiy  maqsadlaridan 
biri  ilmiy-falsafiy  usulning  mustaqilligini  nazariy  jihatdan  asoslab  berishga,  uning 
i.ison  tafakkuriga,  aqliy  bilimiga asoslanganligini  isbotlashga  intilishdir.
Forobiy  bilishning  ikki  shakli,  bosqichini  -  hissiy  va  xayoliy,  aqliy  bilishni  bir- 
biridan  farqlaydi.  U  sezgi  roliga to'xtalib,  uni  besh  turga  bo'ladi.
Forobiy 
sezgini 
bilishning 
manbai 
deb 
hisoblagan, 
uning  qarashlari 
Aristotelning  "sezniagan  odam  hech  narsani  bilmaydi  ham,  tushunmaydi  ham”  degan 
qarashlariga o ‘xshab  ketadi.
Forobiy  inson  (ruh)  jonining  bir  tandan  boshqasiga  o ‘tib,  ko'chib  yurishi 
mumkinligini  inkor  etadi  va  uni  balki  tan  kabi  individual  “ substansiyasining  birligi” 
sifatida tushunadi.  Uning  fikri  izchil  emas edi.  Bunday  ikkilanish  Aristotelga ham xos 
bo'lgan.
Forobiyning  ruhiy  jarayonlar,  ularning  bilish  va  mantiq  ta'limi  haqidagi 
ta’limoti  o'rta asrlar falsafasining katta yutug'i  edi.
Al  Xorazmiy.  Abu  Abdulloh  al  Xorazmiy  997-yil  vafot  etgan.  Abu  Abdulloh 
al  Xorazmiyning  dunyoqarashining  muhim  tomoni.  uning  keng  bilimi,  ilmning  ko'p 
jabhalari  masalalarini  tushunishga  o b ’yektiv  yondashishiga  qaratilgan.  Xususan, 
uning  tib,  odam  anatomiyasi  va  fiziologiyasi  sohasidagi  bilimi  hissiy  sezgining 
moddiy  asoslarini  qidirishga  yordam  beradi.  "Shaxsiy  ruh  -  u  mivada  bo'lib,  undan 
badan a ’zolariga  nerv  orqali  tarqaladi”,-  deydi.
O 'rta  asr  sharq  peripatetiklari  uchun  aql  bilimining  yana  bir  manbaidir.  Ular 
aqlni  ikki  turga  -  tug'm a  va  orttirilgan  aqlga  ajratishadi.  Xorazmiy  aqlni  odam 
nafslarining  kuchlaridan  biri  deb hisoblab,  yuqorida qayd  etilgan  uch  turga bo'ladi.
Umuman  olganda,  Abu  Abdulloh  al  Xorazmiyning  psixologik  falsafiy 
qarashlari  o 'z  davri  ilmiy  dunyoqarashining rivojiga  katta  hissa qo'shgan.

Download 4,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   158




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish