Aristoteldan keyingi ‘Tkkinchi ustoz” deb nom berilgan. Chunki u xuddi Aristotel
kabi ilm olamining deyarli barcha jabhalariga oid qarashlarini muntazam ravishda
bayon etib borgan. U buyuk shoir ham edi.
Forobiy 950-yilda hayotdan k o 'z yumdi va Damashq shahrida dafn etildi.
Bir kuiJ Forobiydan so'radilar:
- Kimning bilimi kuchliroq: senikimi yo Aristotelnikimi?
Forobiy shunday javob qaytardi:
- Men o ‘sha zamonda yashab, u bilan uchrashganimda va uning qo'lida tahsil
olganimda edi, uning eng yaxshi shogirdlari safidan joy olgan b o ‘lardim.
Abu Nasr Forobiy Yaqin va 0 ‘rta Sharqda ilg'or ijtimoiy-falsafiy oqimning
asoschilaridan biri bo'lib, “ Sharq Aristoteli” degan unvonga sazovor bo'lgan
mashhur mutafakkirdir. Forobiy dunyoqarashining asosi, y a ’ni dunyoning tuzilishi
haqidagi tushunchasini "panteistik” degan fikr tashkil etadi. Mavjudot “emonatsiya”
yordamida yagona boshlang'ichdan pog'onama-pog'ona vujudga kelgan, yakkalikdan
ko'plikka, rang-baranglikka borgan. Uning dunyoqarashidagi asosiy maqsadlaridan
biri ilmiy-falsafiy usulning mustaqilligini nazariy jihatdan asoslab berishga, uning
i.ison tafakkuriga, aqliy bilimiga asoslanganligini isbotlashga intilishdir.
Forobiy bilishning ikki shakli, bosqichini - hissiy va xayoliy, aqliy bilishni bir-
biridan farqlaydi. U sezgi roliga to'xtalib, uni besh turga bo'ladi.
Forobiy
sezgini
bilishning
manbai
deb
hisoblagan,
uning qarashlari
Aristotelning "sezniagan odam hech narsani bilmaydi ham, tushunmaydi ham” degan
qarashlariga o ‘xshab ketadi.
Forobiy inson (ruh) jonining bir tandan boshqasiga o ‘tib, ko'chib yurishi
mumkinligini inkor etadi va uni balki tan kabi individual “ substansiyasining birligi”
sifatida tushunadi. Uning fikri izchil emas edi. Bunday ikkilanish Aristotelga ham xos
bo'lgan.
Forobiyning ruhiy jarayonlar, ularning bilish va mantiq ta'limi haqidagi
ta’limoti o'rta asrlar falsafasining katta yutug'i edi.
Al
Xorazmiy. Abu Abdulloh al Xorazmiy 997-yil vafot etgan. Abu Abdulloh
al Xorazmiyning dunyoqarashining muhim tomoni. uning keng bilimi, ilmning ko'p
jabhalari masalalarini tushunishga o b ’yektiv yondashishiga qaratilgan. Xususan,
uning tib, odam anatomiyasi va fiziologiyasi sohasidagi bilimi hissiy sezgining
moddiy asoslarini qidirishga yordam beradi. "Shaxsiy ruh - u mivada bo'lib, undan
badan a ’zolariga nerv orqali tarqaladi”,- deydi.
O 'rta asr sharq peripatetiklari uchun aql bilimining yana bir manbaidir. Ular
aqlni ikki turga - tug'm a va orttirilgan aqlga ajratishadi. Xorazmiy aqlni odam
nafslarining kuchlaridan biri deb hisoblab, yuqorida qayd etilgan uch turga bo'ladi.
Umuman olganda, Abu Abdulloh al Xorazmiyning psixologik falsafiy
qarashlari o 'z davri ilmiy dunyoqarashining rivojiga katta hissa qo'shgan.
Do'stlaringiz bilan baham: