N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

Mavzu  yuzasidan  savoilar:
1.  Geraklit ta ’limotining psixologik mazmuni
2.  Demokrit t a ’limotining  psixologik  mazmuni
3.  Epikur t a ’limotining nazariy  tahlili
4.  Aristotelning psixologiya tarixi  faniga q o ‘shgan  hissasi
Mustaqil  t a ’lim  uchun  mavzular:
1.  Antik davrda  psixologik  ta ’limotlami  rivojlanish  bosqichi
2.  Antik  davr faylasuflari  psixologik  t a ’limotlarining  nazariy  ahamiyati
3.  Epikur t a ’limoti
4.  Lukretsiy  ta’limoti
Y E V R O PA DA   UY G 'G N IS H   DAVKI  PSIXO LOGIYASI
Platon  bilan  Aristotel  yaratgan  ruh  haqidagi  t a ’limot  O 'r ta  Asrlarda  Sharqda 
ham,  G 'a rb d a   ham  hukmron  bo'lib  qoldi.  Psixologiyadagi  bu  oqim  keyinchalik 
(XVIII  asrda)  metafizik yoki  ratsionalistik  psixologiya deb  nom  oladi.
Bu  psixologiya  shuning  uchun  ham  metafizik  deb  ataladiki,  uning  tekshirish 
predmeti  bo'lgan  ruh,  psixik jarayonlar  fizik  -  hissiy  dunyo  chegarasidan  tashqarida 
m avjud  mohiyat.  g'ayri  jismoniy  bir  narsa  deb  tushuntiriladi;  shuning  uchun  ham 
ratsionalistik  deb  ataladiki,  uning  tekshirish  metodi  tajribadan  ajratilgan  faqat  quruq 
mulohazadan  iborat  edi.
O 'r ta   asr  mutafakkiriarining  ruh  va  ruhiy  hayot  haqidagi  mulohazalari,  asosan, 
ruhning  mohiyati,  uning  kuchi.  qobiIiyatlari  va  kelib  chiqishi,  uning  tana  o'lgandan 
keyingi  taqdiri  haqidagi,  ruhning  tanaga  bo'lg an  munosabati  haqidagi  masalalarga 
qaratilgan  edi.
Ruhning  mohiyati  haqidagi  masala,  odatda,  Platon  va  Aristotel  qanday  hai 
qilgan  bo'lsa,  xuddi  shunday  hai  qilinar  edi.  Ruh  o 'z   tabiatiga  ko'ra  barcha  moddiy 
va  jism oniy  narsalarga  qarama-qarshi  qo'yilar  edi.  Ruh  o 'z   tabiatiga  k o 'ra   aiohida 
qobiliyatlarga egadir,  deb  fikr yuritilardi.
Shuningdek,  O 'r ta   Asrlar  mutafakkirlari  iroda  masalasiga  ham  aiohida  e ’tibor 
berdilar.
Masalan,  Avgustin  birinchi  bo'lib  kishining  boshqa  ruhiy  qobiliyatlari  orasida 
irodaning  muhim   ahamiyatga  ega ekanligi  haqida fikr yuritgan.
Olovnin g  g'aroyib  sifatlarini  kim  tushuntirib  bera  oladi?  Nega  endi  u  o'zi 
yorug'  b o 'la   turib,  domiga  tushgan  narsalami  qoraytirib  yuboradi?  Yoki  gulxanda 
toblangan  toshlarning  oqarish  sababini  qanday  izohlash  mumkin?-  deya  quyidagi 
o 'zin in g   mulohazakor fikrlarini  ilgari  surgan:
30

---

-  Sukunat  -   shovqinning,  yalang‘ochlik  -   libosning,  xastalik  -   salomatlikning, 
zulmat -  yorugMikning y o ‘qligidan darak  berganidek, yovuzlik  ezgulikning y o ‘qligini 
bildiradi.
-  0 ‘zgalar  seni  olqishlaganda,  sen  o ‘zingdan  nafratlan.  Seni  sen  orqali  harakat 
qilmoqchi  boMganlar olqishlaydi.