Amaliy audit

 

 

 

 

 

 

 

 

“EKOLOGIK AUDITNI TASHKIL QILISH”

 

MAVZUSI BO’YICHA 

GLOSSARIY 

---

603 

 

 

ATAMANING 

O’ZBEK 

TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING 

INGLIZ 

TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING RUS 

TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING 

MA’NOSI 

Auditorlik 

xulosasi 

Audit report 

Аудиторское 

заключение 

Auditorlik xulosasi moliyaviy 

hisobotning 

to’g’riligi  va 

buxgalteriya  hisobi  yuritish 

tartibining  qonun  hujjatlarida 

belgilangan 

talablarga 

muvofiqligi 

to’g’risida 

auditorlik  tashkilotining  fikri 

yozma  shaklda  ifodalangan, 

xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt 

moliyaviy 

hisobotidan 

foydalanuvchilar uchun ochiq 

bo’lgan hujjat 

Auditorlik 

tekshiruvi 

hajmining 

cheklanganligi 

Restriction  

volume of audit 

inspection 

Ограничение объема 

аудиторской 

проверки 

Auditorlik 

tekshiruvi 

hajmining  cheklanganligi  - 

bu xo’jalik yurituvchi sub’ekt 

vakillari 

yoki 

uchinchi 

shaxslarning, 

boshlab 

qo’yilgan 

auditorlik 

tekshiruvini, 

auditor 

auditorlik xulosasi  tayyorlash 

uchun 

etarli 

deb 

hisoblaydigan 

hajmda 

o’tkazishga 

to’sqinlik 

qilishga  qaratilgan  ochiqdan-

ochiq  ko’rsatadigan  hatti-

harakatlari 

yoki 

harakatsizligidir 

Tahliliy amallar 

Analytical 

procedures 

Аналитические 

процедуры 

Auditor  tomonidan  olingan 

ma’lumotlarni tahlil qilish va 

baholash, 

g’ayrioddiy  va 

buxgalteriya 

hisobida 

noto’g’ri 

aks 

ettirilgan 

xo’jalik  faoliyati  faktlarini 

aniqlash, 

hamda 

bunday 

xatolar  va  chalkashliklarning 

sabablarini 

aniqlash 

maqsadida 

tekshirilayotgan 

xo’jalik 

yurituvchi 

subektning  muhim  moliyaviy 

va  iqtisodiy  ko’rsatkichlarini 

o’rganish tushuniladi. 

Auditorlik dalillar  

audit evidence 

аудиторские 

доказательства 

Auditorlik 

tashkilotining 

auditorlik 

tekshiruvlarini 

o’tkazish  davomida  yig’ilgan 

va  auditorlik  xulosasi  berish 

uchun 

asos 

bo’luvchi 

---

604 

 

ma’lumotlardir. 

Axborot 

 

information 

информация 

Auditorning 

tahlillari 

natijasida  olingan  xo’jalik 

faoliyatidagi 

faktlar 

to’g’risidagi 

ma’lumotlar 

to’plamidir 

 

 

Mijoz-korxona 

venture 

предприятие 

Auditorlik 

xizmati 

ko’rsatilayotgan 

xo’jalik 

yurituvchi subekt 

 

Uchinchi shaxslar 

third parties 

третьи лица 

Ayditor  yoki  mijoz  korxona 

bilan  u  yoki  bu  tarzda 

aloqador  bo’lgan  va  bu 

aloqadorlik  auditor  fikriga 

jiddiy  ta’sir  ko’rsatadigan 

huquqiy 

yoki 

jismoniy 

shaxslardir 

 

Hujjatlashtirilgan 

faktlarni aniqlash 

yo’li bilan olingan 

dalillar 

Documentary 

evidence 

obtained to 

determine the 

facts 

Документальные 

доказательства 

Hujjatlashtirilgan 

faktlarni 

aniqlash  moliyaviy  hisobotni 

va 

hisob 

registrlarini 

to’ldirish  uchun  asos  bo’lgan 

dastlabki 

hujjatlarni 

tekshirish  yo’li  bilan  amalga 

oshiriladi 

Auditorlik 

dalillarni to’plash 

Gathering audit 

evidence 

Сбор аудиторских 

доказательств 

Tekshirilayotgan  korxonada 

amlga  oshirilgan  xo’jalik 

muomalalarini qonuniyligi va 

moliyaviy 

hisobot 

ko’rsatkichlarining 

ishonchliligini 

tasdiqlovchi 

hujjatlar 

va 

axborotlarni 

to’plash ketma-ketligidir. 

Ekspert xulosasi  

The conclusion 

of the expert 

Заключение эксперта 

Yozma  shaklda  ifodalangan 

ekspert  ishining  natijalari  aks 

ettirlgan hujjat 

Auditning ishchi 

hujjatlari 

Audit working 

documents 

Документы аудита 

Auditor 

tomonidan 

tekshirilayotgan 

xo’jalik 

yurituvchi  sub’ekt  xodimlari 

va 

uchinchi 

shaxslar 

tomonidan  auditor  talabiga 

binoan 

audit 

tekshiruvchilaridan 

oldin, 

tekshiruvlar  jarayonida  va 

tugatilganida 

tuziladigan 

moddiy 

ko’rinishidagi 

ma’lumotlarining  yig’indisi 

hisoblanadi  va  u  auditorning 

haqqoniy hisoboti va xulosasi 

tuzilishiga  imkon  beruvchi 

---

605 

 

shuningdek 

mazkur 

va 

keyingi  auditning  samarali 

o’tishiga 

ko’maklashuvchi 

ma’lumotlarni  o’zida  aks 

ettirish lozim. 

Auditorlik tanlash 

selection 

аудиторская выборка 

Bu alohida hujjatlar, yozuvlar 

va  hokazolar  ko’rinishidagi 

tekshiriladigan 

to’plamni 

shakllantirish  uchun  ma’lum 

qoidalar 

asosida 

tanlab 

olingan elementlardir 

Muvofiqlikni 

tanlab tekshirish 

check the 

selection of 

conformity 

совместим с 

выбранным 

элементом 

управления 

Tekshiriladigan  hisobot  davri 

ichida 

ichki 

nazorat 

me’yorlarining tez-tez buzilib 

turishini aniqlash 

Stratifikatsiya 

stratification 

стратификация 

Auditorlik 

tashkilotining 

o’rganiladigan 

butun 

to’plamini  alohida  guruhlar 

(quyi to’plamlar)ga bo’lish 

Reprezentativlik 

representation 

представление 

Tekshiriladigan  to’plamning 

barcha  elementlaridan  teng 

miqdorda 

tanlanish 

ehtimolining ta’minlanishi 

Uyg’unlashgan 

tanlash 

combinational 

selection 

комбинационная 

выборка 

Tasodifiy 

va 

sistematik 

tanlash 

usullaridan 

tarkib 

topgan uyg’unlik ko’rinishida 

amalga oshiriladigan tanlash 

Sistematik tanlash 

systematic 

selection 

систематическая 

выборка 

Bunda  elementlar  tasodifan 

tanlangan  ma’lum  bir  sondan 

boshlab, 

har 

bir 

doimiy 

intervaldan tanlab olinadi 

Tasodifiy tanlash 

random selection 

случайный выбор 

Tekshirilayotgan 

ob’ektni 

tasodifiy 

sonlar 

jadvali 

bo’yicha tanlab olish 

Auditdagi 

kutilayotgan 

tanlov xatosi  

expected 

competition in 

the audit error 

ожидаемая 

конкуренция в 

ошибки аудита 

Auditorning  tanlovi  jarayoni 

boshlanmasidan  oldin  ushbu 

tanlov 

jarayonida 

auditor 

tomonidan  iqtisodiy  sub’ekt 

buxgalteriya 

hisobi 

 

va 

hisobotida 

aniqlashni 

muljallangan 

xatolar 

mazmunini 

taxminiy, 

sub’ektiv 

ravishda 

baholashdir. 

---

606 

 

16-MAVZU NAZORAT MASLAHATCHI AUDITORLIK TIZIMLARI VA 

AUDIT ISH SIFATI NAZORATI 

 

Nazorat  maslahatchi  auditorlik  tizimlari  (NMAT)  auditorlik  ob’ektlarining 

quyidagi guruhlariga mo’ljallab tashkil qilinishi mumkin: 

- buxgalteriya hisobi qo’lda yuritiladigan ob’ektlar; 

- buxgalteriya hisobi kompyuterlar qo’llab yuritiladigan ob’ektlar. 

Bu  erda,  kompyuter  fayllarining  mazmunini  tashkil  qiluvchi  birlamchi 

buxgalteriya  hujjatlarining  asosiy  qismi  qayta  ishlanadi.  Bu  holatda  NMAT 

mijozning fayllaridan foydalanishi mumkin. Bu esa, o’z navbatida, auditni bajarish 

uchun  qilinayotgan  xarajatlarning  qisqarishiga,  uning  aniqligi  va  operativligini 

oshirishga imkon beradi. 

Agar,  mijozning  buxgalteriya  hisobi  avtomatlashtirilgan  bo’lsa,  u  holda 

auditor  o’z  vazifalarini  bajarishda  11-son  O’zbekiston  Respublikasi  Audit  Milliy 

andozasi  «Ma’lumotlarning  kompyuter  ishlanmasi  sharoitida  audit»  dan 

foydalanishi lozim. 

Xuddi shu andoza NMAT ishlab chiquvchi faoliyatga ham asos qilib olinishi 

kerak,  chunki  bu  andoza  unga  avtomatlashtirilgan  buxgalteriya  tizimining 

xususiyatlarini  to’g’ri  hisobga  olish  imkonini  beradi.  Bundan  tashqari,  andoza 

mijozning hisobga doir ma’lumotlarini kompyuterda qayta ishlashni tashkil qilish 

shaklini aniqlash bo’yicha ishlarni tartibga solishga yordam beradi. Shu bilan birga 

bunda  ma’lumotlarni  qayta  ishlashning  markazlashgan  darajasini  aniqlash  zarur: 

ma’lumotlar mahalliy kompyuterlarda yoki tizimga ulangan kompyuterlarda qayta 

ishlanadi. 

Bu  savollarga  javoblar  mijozlarning  ma’lum  bir  guruhlarini  to’la 

tenglashtirib,  NMATni  tashkil  qilishning  strategiyasini  belgilab  beradi.  Biroq, 

auditorlik  tizimni  tashkil  qilishning  imkonli  strategiyalarini  izohlashdan  avval, 

bundan qanday vazifalar oldiga qo’yilishni aniqlash zarur. 

Auditorlik  tizimi  funktsional  va  ta’minlovchi  qismlardan  tashkil  topgan 

bo’lishi kerak. 

Funktsional  qism  -  bu  iqtisodiy-matematik  va  iqtisodiy-tashkiliy  modellar 

hamda  uslublar,  auditni  amalga  oshirish  uslubiyoti  va  usullarining  majmuasidir. 

Ta’minlovchi  qism  esa  birinchi  qismda  ko’rsatilgan  audit  jarayonini 

avtomatlashtirish uchun qaratilgan bo’lib, axborot, dasturiy, texnikaviy va boshqa 

ta’minotdan  tashkil  topadi.  Bu  qismlarni  biz  quyida  to’laroq  ko’rib  chiqishga 

harakat qilamiz. 

Audit  -  spetsifik  soha  bo’lib,  bir  tomondan,  u  moliyaviy  va  boshqa 

hujjatlarni  tekshirish  bo’lsa,  ikkinchi  tomondan,  korxona  hisobi  va  moliyaviy-

xo’jalik  faoliyatini  yaxshilash  bo’yicha  mutaxassislar  taklifini  berishdir. 

Boshqacha  qilib  aytganda,  bunday  tizimlar  nazorat  va  maslahat  berish 

funktsiyalarini  birlashtirishi  kerak.  Bu,  o’z  navbatida,  ularni  ishlab  chiqishga 

qo’shimcha qiyinchiliklar kiritadi. Bunday tizimlar nazorat maslahatchi auditorlik 

tizimlari (NMAT) deb ataladi. 

NMAT qanday vazifalarni amalga oshirishini, ya’ni uning funktsional qismi 

nimalardan  iboratligini  aniqlash  uchun,  tizimdan  foydalanuvchilarni  guruhlarga 

---

607 

 

ajratish va bu guruhlarning har biri qanday maqsadlarni ko’zlashini aniqlash lozim. 

Buni biz quyidagi 4.2.15 chizmada ko’rsatishga harakat qilamiz: 

Chizmada  ko’rinib  turibdiki,  audit  natijalaridan  manfaatdor  bo’lgan 

sub’ektlar quyidagilar: 

- kasaba qo’mitalari, ishchilar; 

- aktsiyadorlar, mulk egalari; 

- banklar, kreditorlar; 

- soliq va sug’urta qo’mitalari; 

- huquq va boshqa davlat organlari. 

Ajratilgan  guruhlarning  har  biri  audit  natijalaridan  o’z  maqsadlarini 

ko’zlaydilar.  Masalan,  kasaba  uyushmalari  ish  joylarining  saqlanib  qolishi,  ish 

haqining oshirilishidan manfaatdor bo’lsa, aktsiyadorlar va mulk egalari - korxona 

rentabellik  darajasining  o’sishi  va  aktsiyalar  qiymatining  ortishidan,  banklar  va 

kreditlar  -  korxonaning  to’lov  qobiliyati  va  likvidligini  aniqlashdan,  davlat  - 

tadbirkorlik  faoliyati  sub’ektlarining  soliq  va  to’lovlarni  o’z  vaqtida  to’lashidan 

manfaatdordir.