Amaliy audit

 

5. Zaxira kapitali auditi 

Zaxira  kapitali,  agar  Nizomda  ko`zda  tutilgan  bo`lsa,  sof  foydani  zaxira 

qilish  yo`li  bilan  xususiy  kapitalni  to`ldirib  borish  uchun  tashkil  etiladi. 

O`zbekiston  Respublikasi  amaldagi  qonunchilikka  muvofiq    aksiyadorlik 

jamiyatlari  jamiyat  Nizomi  bilan  belgilangan,  lekin  Nizom  kapitalidan  15%  kam 

bo`lmagan miqdorda zaxira kapitali tashkil etish huquqiga ega. 

---

410 

 

21-son BHMS ga ko`ra, «Korxona ta'sis hujjatlariga asosan foyda hisobidan 

shakllantiriladigan  zaxira  kapitali,  mulkni  qayta  baholashdan  yuzaga  keladigan 

inflyatsiya  rezervlari,  pul  mablag`laridan  tashqari  tekinga  olingan  mulklar 

to`g`risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi: 

8510 - «Mulkni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar»; 

8520 - «Rezerv kapitali»; 

8530 - «Tekinga olingan mulk». 

Auditor  zaxira  kapitali  hisobi  bo`yicha  buxgalteriya  o`tkazmalari  to`g`ri 

ekanligini tekshirishi lozim. 

Korxona  Nizom  kapitalini  xorijiy  kapital  ishtirokida  shakllantirishda 

qo`shilgan kapital deb ko`rsatiladigan kurs farqi hosil bo`lishi mumkin. 

Nizom  kapitaliga  ulush  sifatida  haqiqatda  kiritilgan,  moddiy  qiymatliklar, 

nomoddiy  va  moliyaviy  aktivlarni  baholash  ularni  ta'sis  hujjatlarida  va  dastlabki 

kelishuvlarda baholashdan farq qilishi mumkin. 

Auditor,  shuningdek,  zaxira  kapitali  to`g`ri  tashkil  etilganligi  va 

to`ldirilganligi,  ya'ni:  foydadan  ajratmalar  hisobiga  tashkil  etilgan  zaxira  kapitali 

Nizom kapitalining 15%  dan kam emasligi, mol-mulkni (asosiy vositalarni) qayta 

baholashdan hosil bo`lgan barcha inflyatsiya zaxiralari zaxira kapitali ko`payishiga 

o`tkazilganligi,  bepul  kelib  tushgan  mol-mulkning  barchasi  zaxira  kapitalning 

ko`payishiga  o`tkazilganligini  tekshiradi.  Tekshirish  manbasi  bo`lib  korxona 

Nizomi,  O`zbekiston  Respublikasi  hukumatining  qayta  baholash  to`g`risidagi 

qarori, qayta baholash bo`yicha hisob-kitoblar, mol-mulkni bepul olish to`g`risida 

shartnomalar,  qabul  qilish-topshirish  dalolatnomalari,  bildirishnomalar  (avizo)  va 

boshqalar hisoblanadi. 

Zaxira  kapitali  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish,  korxona  faoliyati 

tugatilganda ish haqi va soliqlarni budjetga to`lash, inflyatsiya bo`yicha zararlarni 

qoplash,    aksiyadorlik  jamiyati  hay'ati  qaroriga  muvofiq  Nizom  kapitalini 

to`ldirish,  qayta  baholash  summalarini  qoplash  va    aksiyadorlik  jamiyatining 

boshqa yo`nalishlari uchun foydalaniladi. Ochiq turdagi  aksiyadorlik jamiyatlarida 

foyda  yo`qligi  yoki  u  yetarli  emasligida  zaxira  kapitali  imtiyozli    aksiyalar 

bo`yicha dividendlarni to`lash uchun yo`llanishi mumkin. 

Auditor  zaxira  kapitali    mablag`lari  korxona  xodimlariga  moddiy  yordam 

ko`rsatishga,  mehnatga  haq  to`lashga  yoki  mukofotlar  to`lashga  ishlatilganligi 

holatlari  bilan  to`qnash  kelishi  mumkin.  Shu  bois,  auditor  zaxira  kapitali 

ishlatilishini  zaxira  kapitali  schyotidagi  yozuvlarni  tahlil  qilish  yo`li  orqali 

ta'sischilar  bilan  hisob-kitoblar  hisobi  va  taqsimlanmagan  foyda  schyotlari  bilan 

korrespondentlanishini sinchkovlik bilan tekshirishi lozim.