Amaliy audit

BILAN BOG’LIQ MUOMALALAR AUDITINING 

USLUBIY MUAMMOLARI” 

MAVZUSI BO’YICHA 

GLOSSARIY 

---

189 

 

 

ATAMANING 

O’ZBEK 

TILIDA 

NOMLANISHI 

ATAMANING 

INGLIZ 

TILIDA 

NOMLANISHI 

ATAMANING 

RUS TILIDA 

NOMLANISHI 

ATAMANING MA’NOSI 

Completeness. 

To’liqlik. 

Пolnota. 

Uzoq 

muddatli 

majburiyatlar, 

ularni  to’lash,  foizlarini  hisoblash 

va 

to’lash 

bilan 

bog’liq 

operatsiyalar 

buxgalteriya 

yozuvlarida  o’z  vaqtida  va  to’liq 

berilayotganligi 

Baholash. 

Evaluation 

Оtsenka 

Majburiyatlarg 

baholanishi 

- 

Majburiyatlarning 

buxgalteriya 

yozuvlarida 

nominal 

qiymat 

bo’yicha  va  har  qanday  mukofot 

va 

diskontlarni 

chegirib 

va 

qo’shib yuritilishi 

Tasniflanishi. 

Classification. 

Кlassifikatsiya. 

Majburiyatlarning  tasniflanishi  - 

majburiyatlarning 

moliyaviy 

hisobotlarda  to’g’ri  yuritilishi. 

uzoq  muddatli  majburiyatlarning 

kelgusi  yil  to’lanishi  lozim 

bo’lgan  qismi  qisqa  muddatli 

majburiyat sifatida aks ettirilishi 

Forvard 

forward 

Фorvard 

Bank 

va 

mijoz 

o’rtasida 

kelagusida  belgilangan  sanada 

belgilangan  xorijiy  valyuta  6 

summasini  sotish  yoki  sotib  olish 

bo’yicha  ijro  etish  majburiy 

bo’lgan bitimdir. 

Ipoteka 

mortgage 

ipoteka 

Ipoteka 

- 

(yunon.hypotheke-

garov)-  qarz,  kredit  olish  uchun 

biror-bir 

muayyan 

ko’chmas 

mulkni  (er,  imorat  va  hokazo) 

garovga qo’yish. 

Fyuchers 

operatsiyalari 

futures 

operations 

fyuchersnie 

operatsii 

Birjalarda  amalga  oshiriladigan 

savdo-sotiq 

operatsiyalari. 

Bu 

operatsiyalar 

shartnoma 

tuzilganidan 

so’ng 

ishlab 

chiqariladigan 

yoki 

etishtirib 

beriladigan  mahsulotlar  bo’yicha 

amalga  oshiriladi.  Odatda,  ushbu 

shartnoma 

tuzilgandan 

so’ng 

buyurtmachi  bajaruvchiga  avans 

tariqasida 

ma’lum 

summani 

o’tkazib beradi. 

Fond birjasi 

Stock Exchange 

fondovaya birja 

Fond 

birjasi 

- 

qimmatbaho 

qog’ozlar  bilan  savdo-sotiq  qilish 

maqsadida 

tuzilgan, 

doimo 

faoliyat  ko’rsatib  turuvchi  birja. 

---

190 

 

F.B. 

ning 

asosiy 

vazifalari 

quyidagilardan  iborat  :  vaqtincha 

bo’sh  mablag’larga  qimmatbaho 

qog’ozlar  sotib  olib,  ularni 

muomalaga  kiritish,  qimmatbaho 

qog’ozlarning 

bozor 

narxini 

aniqlash; 

turli 

tarmoqlar, 

korxonalar  o’rtasidagi  kapitalning 

aylanishini 

ta’minlash 

va 

boshqalar. 

Nazorat amallari 

Control 

activities 

Кontrolnie 

deystviya 

Nazorat 

amallari 

- 

korxona 

xodimlari 

tomonidan 

bajariladigan maxsus tekshiruvlar. 

Nazorat muhiti 

Control 

environment 

Кontrol 

okrujayushchey 

obstanovki 

 

nazorat  muhiti  -  korxonada  ichki 

nazorat  uchun  qulay  bo’lgan 

o’zaro  xizmat  munosabatlarini 

aniqlaydigan 

belgilar 

yig’indisidir; 

 

Riskni baholash 

Risk assessment 

Оtsenka riska 

 

Riskni  baholash  —  Tadbirkorlik 

sub’ekti 

va 

uning 

faoliyati 

muhitini, 

jumladan, 

ichki 

nazoratini  tushunish,  firibgarlik 

yoki  xato  sababli  muhim  buzib 

ko’rsatish 

riskini 

moliyaviy 

hisobot 

va 

taqdimnomalar 

darajalarida  aniqlash  va  baholash 

uchun  bajariladigan  audit  tartib-

taomillardir. 

 

 

---

191 

 

---

192 

 

6-MAVZU. MAHSULOT (ISH, XIZMAT)LAR 

ISHLAB CHIQARISH, TANNARX HISOBLASH VA 

SOTISH BILAN BOG’LIQ MUOMALALAR  

AUDITINING USLUBIY MUAMMOLARI 

 

1. Ishlab chiqarish xarajatlari auditining maqsadi, me'yoriy asoslari va 

xususiyatlari. Auditining rejasi va dasturini tuzish 

Ishlab  chiqarishning  asosiy  maqsadi  –  tovar-moddiy  zaxiralarini 

(materiallar,  mehnat  va  ustama  xarajatlar)  yakuniy  mahsulotga  aylantirishdir.  Bu 

holatda  auditning  maqsadi  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  asosli  shakllanganligi  va 

to`g`ri hisobga olinganligini tekshirishdan iborat, chunki, pirovard natijada, ishlab 

chiqarilgan  mahsulot  (sotib  olingan  tovar)  larning  sotishdan  olingan  yakuniy 

moliyaviy natijaning ishonchliligi ularga bog`liq. Ishlab chiqarish xarajatlari, davr 

xarajatlari  va  moliyaviy  faoliyat  bo`yicha  xarajatlar  auditining  vazifalari 

quyidagilardan iborat: 

a)  dastlabki  hujjatlar  va  hisob  registrlari  ma'lumotlari  bo`yicha  ishlab 

chiqarish xarajatlari, davr va moliyaviy faoliyat bo`yicha xarajatlarning tarkibi va 

tizimini o`rganish; 

b) ishlab chiqarish xarajatlari, davr xarajatlari va moliyaviy faoliyat bo`yicha 

xarajatlar  bilan  bog`liq  bo`lgan  muomalalar  buxgalteriya  hisobida  to`g`ri  aks 

etirilganligini aniqlash; 

v)  ma'lumotlar  to`plash  uchun  auditorlik  muolajalarini  amalga  oshirish  va 

h.k. 

Ishlab  chiqarish  va  boshqa  xarajatlar  bo`yicha  operatsiyalar  to`g`risida 

ma'lumot manbalari quyidagilar hisoblanadi:  

- 

yuk xatlari, talabnomalar, materiallarni cheklab olish haritalari; 

- 

buyurtma-varaqalar (zakaz-naryad); 

- 

ish vaqtini hisobga olish tabellari; 

- 

hisob-kitob varaqalari; 

- 

2010, 2310, 2510-sonli va boshqa schyotlar bo`yicha hisob registrlari 

(jurnal-orderlar, qaydnomalar va h.k.);  

Bosh kitob va boshqalar. 

Tekshiruv obyektini tartibga soluvchi asosiy qonunchilikka oid va me'yoriy 

hujjatlar bo`lib quyidagilar hisoblanadi: 

1.  O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi 2002-yil 30-avgust holatiga 

o`zgartirishlar  bilan.  1996-yil  29-avgustda  257-1-  sonli  O`zbekiston  Respublikasi 

Oliy Majlisi qarori bilan 1997-yil 1-martdan kuchga kirgan. 

2.  O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi 2008 yil.. 

3.  O`zbekiston  Respublikasi  «Buxgalteriya  hisobi  to`g`risida»  gi  qonuni. 

1996-yil 30-avgustda tasdiqlangan. 

4.  O`zbekiston  Respublikasi  «Auditorlik  faoliyati  to`g`risida»  gi  qonuni 

(yangi tahriri). 2000-yil 26-mayda tasdiqlangan 

5.  O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi 

54-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va 

---

193 

 

sotish bo`yicha xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi 

haqidagi Nizom». 

6.  21-sonli  «Xojalik  yurituvchi  subyektlar  moliyaviy-xojalik  faoliyatining 

buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasi va uni qo`llash haqida yo`riqnoma». 2002-

yil  9-sentyabrda  103-son  bilan  O`zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi 

tomonidan tasdiqlangan va 2002-yil 23-oktyabrda 1181-son bilan Adliya vazirligi 

tomonidan ro`yxatga olingan. 

7.  4-sonli  «Tovar  moddiy  zahiralari»  O`zbekiston  Respublikasi  BHMS.   

1998-yil  28-avgustda  486-son  bilan  O`zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligida 

ro`yxatga olingan. 

8.  Umumdavlat  soliqlarini  hisoblash  va  budjetga  to`lash  to`g`risida 

yo`riqnomalar. 

9.  Mahalliy soliqlar va yig`imlarni hisoblash va budjetga to`lash to`g`risida 

yo`riqnomalar. 

10. O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyatining milliy standartlari. -T.: 

O`BAMA-2004. 

11. Moliyaviy  hisobot  shakllari,  2002-yil  27-dekabrda  O`zR  Moliya 

vazirining 140-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan. 

Auditor  ishlab  chiqarish  xarajatlari  hisobi,  davr  xarajatlari  va  moliyaviy 

faoliyat  bo`yicha  xarajatlar  tizimini  yoppasiga  o`rganib  chiqadi.  Lekin,  auditning 

yuqorida qayd etilgan maqsadi - ishlab chiqarish xarajatlari hisobi, davr xarajatlari 

va  moliyaviy  faoliyat  bo`yicha  xarajatlar  auditini  bajarishga  kirishishdan  avval, 

ishlab chiqarish va xarajatlar jarayoni bo`yicha ichki nazorat tizimining kuchli va 

zaif  tomonlarini  baholash  maqsadida  dastlabki  sharhni  tayyorlash  lozim.  Sharh 

natijalariga  ko`ra  subyekt  ma'muriyatining  ishlab  chiqarish  xarajatlari,  davr 

xarajatlari va moliyaviy faoliyat bo`yicha xarajatlarga nisbatan bo`lgan munosabati 

aniqlanadi. 

Ishlab chiqarish xarajatlari, davr xarajatlari va moliyaviy natijalar auditining 

obyekti quyidagi 6.2-jadvalda keltirilgan. 

6.1-jadval