4.4.5-rasm. To‗lov talabnomalari bo‗yicha hisob-kitoblardagi hujjatlar
aylanishi
50
1. Maqsulot jo‗natuvchi korxona bilan maqsulot oluvchi korxona o‗rtasida
xo‗jalik shartnomasi tuziladi.
2. Maqsulot jo‗natuvchi korxona maqsulot oluvchi korxonaga tovar jo‗natadi.
3. Maqsulot jo‗natuvchi korxona o‗ziga xizmat ko‗rsatuvchi bank bo‗limiga
to‗lov talabnomasi va tovar-transport hujjatlarini taqdim qiladi.
4. Maqsulot jo‗natuvchi korxona banki maqsulot oluvchi korxona bankiga
pochta yoki kurerlar orqali hujjatlarni jo‗natadi.
5. Maqsulot oluvchi korxona banki kelib tushgan to‗lov talabnomasini
akseptlash uchun maqsulot oluvchi korxonaga beradi.
6. Korxona o‗z bankiga akseptlangan talabnomani taqdim etadi.
7. Maqsulot oluvchi korxona banki talabnomada ko‗rsatilgan summani
to‗lovchi korxona hisob varag‗idan chegirib, talabnoma bo‗yicha to‗lovni amalga
oshiradi.
8. Maqsulot oluvchi korxona banki hisob Markaziga to‗langan elektron to‗lov
talabnomasini modem orqali jo‗natadi.
9. Hisob Markazi elektron to‗lov tizimi orqali to‗langan talabnomani
maqsulot sotuvchi korxona bankiga o‗tkazadi.
10. Maqsulot sotuvchi korxona banki talabnoma summasini maqsulot
sotuvchi korxonaning hisobvarag‗iga o‗tkazadi.
11. To‗lovning kelib tushganligini habar qilish uchun kompyuterda
chiqarilgan elektron to‗lov talabnomasining ikkinchi nusxasini hisobvaraqdan
ko‗chirma bilan birgalikda maqsulot sotuvchi korxonaga topshiradi.
Naqd pulsiz hisob-kitoblarning boshqa shakllari kabi to‗lov talabnomasi
bo‗yicha hisob-kitoblar xam ma‘lum bir afzallik va kamchiliklarga ega. To‗lov
talabnomalari bilan hisob-kitoblarnig afzalliklari quyidagilardan iborat:
1) Maqsulot sotuvchi bilan maqsulot oluvchi tomonlar bir-birini o‗zaro
nazorat qilishga kulay.
2) Maqsulot oluvchiga tovarni jo‗natish kechiktirilmaydi.
3) Mol jo‗natuvchi bilan hisob-kitob qilish uchun maqsulot oluvchining
mablag‗ini aloxida hisobvaraqda deponent qilib ko‗yish talab etilmaydi, ya‘ni
to‗lovchining mablag‗lari biror muddatga oborotdan tashqariga chiqib ketmaydi.
4) To‗lovchiga taqdim etilgan hujjatlar asosida mol etkazib beruvchining
shartnoma shartlari .ay darajada bajarilishini tekshirish huquqi beriladi, shu bilan
birga shartnoma shartlaridan biri buzilgan holda to‗lov to‗lashdan bosh tortish
huquqiga ega bo‗ladi.
5) Mol oluvchi hisob varag‗idan akseptsiz talabnomalar bo‗yicha
mablag‗larning majburiy olinishi maqsulot etkazib beruvchi yoki xizmat
ko‗rsatgan tomon manfaatlariga mos keladi.
50
Ўзбекистон Республикаси Марказий банки маълумотлари асосида тузилди.
1
To‗lov talabnomasi bo‗yicha hisob-kitoblarning kamchiliklari quyidagilar:
1. Maqsulot sotuvchi korxonaga to‗lovning o‗z vaqtida o‗tkazilishi
kafolatlanmaydi.
2. To‗lov o‗tkazilishi bilan tovar jo‗natilishi vaqtining bir-biriga mos
kelmasligi.
3. To‗lov talabnomasi bo‗yicha hisob-kitoblarda hujjatlar aylanishi to‗lov
topshiriqiga nisbatan uzo.roq davom etadi.
Umuman, to‗lov talabnomasi bo‗yicha hisob-kitoblarning ishlatilishi ko‗p
hollarda - 2-kartotekadan o‗z vaqtida to‗lanmagan to‗lov talabnomalarning
ko‗payishiga sharoit yaratadi, chunki talabnoma bankka to‗lov uchun kelib tushgan
vaqtda to‗lovchining hisobvarag‗idan qar doim ham to‗lovni amalga oshirish
uchun etarli pul mablag‗lari bo‗lmaydi. Kartotekaga qo‗yilgan qar bir to‗lov
talabnomasi respublika qal. xo‗jaligi debetorlik va kreditorlik qarzlarining
oshganligidan dalolat beradi. SHu sababli, respublika banklari o‗z mijozlarining
kartotekadagi hujjatlari va ularni to‗lash bo‗yicha qanday ishlar olib
borilayotganini nazorat qilib turadilar.
Hisob-kitoblarning akkreditiv shakli to‗lov oborotida juda kam ulushni tashkil
etadi. Hisob – kitoblarning akkreditiv shaklida mijozning (to‗lovchining)
topshirig‗iga ko‗ra mablag‗larni oluvchi foydasiga to‗lovni amalga oshirish uchun
mablag‗ ma‘lum muddatga deponentlanadi.
Akkreditiv-mijozning topshiriqiga ko‗ra shartnoma bo‗yicha uning
kontrogenti foydasiga berilayotgan bankining shartli pul majburiyatidir. Unga
ko‗ra akkreditiv ochgan bank maqsulot etkazib beruvchiga to‗lovni bajarishi yoki
boshqa banklar tomonidan akkreditivda ko‗zda tutilgan hujjatlar taqdim qilinganda
va akkreditivning boshqa shartlari bajarilganda ularga bu to‗lovlarni bajarish uchun
vakolat berishi mumkin.
Akkreditiv bilan hisob – kitoblarning ijobiy jihati shundaki, korxona
jo‗natgan tovar va ko‗rsatgan xizmatlari uchun to‗lov kafolatlanadi. SHu bilan
birga aytish lozimki, akkreditiv bilan hisob – kitoblarda mol sotib oluvchi
korxonaning mablag‗lari ma‘lum muddatga o‗z ixtiyoridan chiqib ketadi.
Akkreditiv bo‗yicha hisob-kitob operatsiyalarni quyidagi chizma orqali
ifodalash mumkin.
(8)
(11)
(3)
(6)
(4)
(2) (10)
(13)
(5)
(1)
Do'stlaringiz bilan baham: 
