Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Л.С.Виготский билдиради. 
У боланинг психик ривожланишида таълим ва тарбиянинг етакчи роли 
ҳақидаги қоидани биринчи бўлиб илгари сурди. Унинг фикрича, таълим 
тараққиётдан олдинда боради ва уни ўз орқасидан эргаштиради.
Биринчи фикрга биноан, таълим учун имконият етгунча, ақлий жиҳатдан 
етилиш жараёни келгунча, пассив равишда кутиб туриш лозим. 
Таълим етакчилик ролини бажаради. Иккала жараён бир-бири билан 
боғлиқ: ривожланиш ва таълим параллел тарзда содир бўладиган икки 
жараён эмас, улар бир бутун жараёндир, деб таъкидлайдилар. Таълимсиз 
тўла ақлий ривожланиш бўлиши мумкин эмас. Таълим ривожланишга стимул 
- 
туртки беради, ривожланишни ўз орқасидан эргаштириб боради. Лекин 
ривожланишга стимул бўлиш билан бир вақтда таълим ўзи ривожланишга 
таянади, эришилган тараққиёт даражасининг хусусиятларини ҳисобга олади. 
Шунингдек. Л.С. Виготскийнинг тараққиётнинг икки зонаси ҳақидаги 
ғояси ҳам ривожланиш жараёнини бошқариш учун катта аҳамият касб этади. 
Л.С. Виготский бола тараққиётининг икки зонасини ажратиб кўрсатади: 
1. 
Актуал тараққиёт зонаси. 
2. 
Яқин келажак тараққиёт зонаси. 
Агар бола бирор ишни катталар ёрдами билан бажара олса, бу унинг яқин 
ривожланиш даражаси, зонасидан далолат беради. Яқин келажак зонаси 
бизга боланинг эртанги кунини, ривожланишининг динамик ҳолатини 
аниқлашга ёрдам беради. 
Агар бола топшириқни мустақил равишда бажара олса, бу унинг актуал 
тараққиёт зонасини кўрсатади. Шу билан бирга
Л.С.Виготский таълим-
тарбия жараёнида бир томондан, болага кучи етмайдиган, унинг актуал 
ривожланиш даражаси ва яқин имкониятларига тўғри келмайдиган талаблар 
қўймаслик кераклигини таъкидлайди. Бошқа томондан эса, ўқитувчи бугун 
бола катталар ёрдами билан, эртага эса мустақил тарзда бажара олишини 
билса, бола тараққиётини жамият талабларига мос равишда, мақсадга 
мувофиқ тарзда такомиллаштириб бориши мумкин.