Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

А.Н.Перре - Клермоннинг таъкидлашича, 
бола тафаккурининг ривожланиши унинг бошқа тенгқурлари билан ўзаро 
таъсир ўтказишига боғлиқ. Ўқитувчи томонидан бундай ўзаро таъсир 
ўтказишни ташкил этилиш ва бошқарилиш ўқувчиларнинг билиш фаолияти 
маҳсулдорлигига, уларда ўқув мотивациясининг вужудга келишига таъсир 
этади. Муаллифнинг фикрича, ҳамкорлик фаолиятини тўғри ташкил 
этишнинг шакллари, турли ижтимоий қатламларга мансуб болаларнинг 
тараққиёт даражасига боғлиқ, шунинг учун қийинчиликларни енгишда 
маҳсулдор усул қўлланиши жоиз. 
Л.С.Виготский ўқувчиларнинг мустақил фикрлашига алоҳида эътибор 
берган, таълим билан тараққиёт ўртасида мураккаб ўзаро муносабат 
мавжудлигини таъкидлаган олимдир. “Биз бола тараққиётида икки босқични 
аниқлашимиз зарур, бу босқичларни билмасдан бола тараққиётининг бориши 
ва унга таълим бериш имкониятлари ўртасидаги ҳар бир ҳолатда аниқ 
ечимни топа олмаймиз. Биз бу ерда бола психик функциялари 
тараққиётининг - эришилган даражасини назарда тутяпмиз”
2
. Бу аснода, 
қонтекстда бола тараққиётининг актуал зонаси назарда тутилмоқда. 
Л.С.Виготский - 
тараққиётнинг яқин зонаси тушунчасини ҳам киритади ва 
уни қуйидагича таърифлайди: “ўзи мустақил еча олмайдиган масалаларни 
катталар ёрдамида, раҳбарлигида бажариш - бола тараққиётининг яқин 
зонасини ташкил қилади. Бола бугун катталар ёрдамида бажарган ишини, 
эртага ўзи мустақил бажаради. Шундай қилиб, у таълимнинг муҳим 
хусусияти - бу атрофдагилар билан ўзаро муносабат, ҳамкорлик”, деб 
ҳисоблаган. 
2
Выготский Л.С. Мышление и речь. Избранные психологические исследования. –М.: Изд-во АП и РСФСР. 
1956. С.450. 

---

С.Л.Рубинштейн ва А.В.Брушлинскийлар Виготскийни муайян 
даражада танқид қилдилар. Уларнинг таъкидлашича, Л.С.Виготский 
назариясида, тараққиётнинг “актуал” даражаси ва “тараққиётнинг яқин 
зонаси”, яъни боланинг ниманидир мустақил бажариш кўникмаси ва унинг 
“ҳамкорликда бажариш” малакаси бир-бирига қарама-қаршидир. Демак, 
биринчи ҳолда иккинчиси умуман инкор этилади. Тафаккурнинг ички 
қонуниятларини тушуниш учун бир-бирига зид бўлган икки йўл етарли эмас.