Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобиль ва йўллар институти

 
3-расм. Логистиканинг глобал ва локал вазифалари 
Бозор 
м
уҳитин
и ҳисо
бга
 ол
га
н ҳо
л
да т
анл
аб ол
и
нган 
страт
ег
и
я д
оираси
да 
л
огис
тик к
онв
еция
ни
 
до
и
м
ий
 
м
ука
м
м
ал
л
аш
тир
иш
 
М
аҳс
улотни
 с
ақ
лаб ту
р
и
ш
 вақ
ти
н
и
 мак
си
м
ал 
қ
и
сқ
ар
ти
р
и
ш
 
Т
аш
и
ш
 муд
дати
н
и
 к
амай
ти
р
и
ш
 
Е
тк
азиб бери
ш
 муд
да
ти
н
и
 қ
и
сқ
ар
ти
р
и
ш
 
Ист
еъ
мол
ч
и
лар талаблар
и
га те
зда ж
авоб бе
р
и
ш
 
Ахборотлар
н
и
 ж
ад
ал 
қ
ай
та и
ш
лаш
, узат
и
ш
 ва 
ш
у 
лар
ка
бил
ар
 
И
ш
л
аб 
чиқари
ш
 в
а м
уо
м
ал
а соҳа
л
ари
да 
л
оги
ст
ик 
им
кони
ятл
ард
ан ф
ойд
ал
ани
ш
ни на
зорат
га
 ол
и
ш
, 
ул
арни 
режа
л
ашти
риш в
а 
ст
ра
те
гик
 м
уво
ф
иқ
л
ашти
риш
 
Л
оги
стик тиз
им
н
и ю
қор
и д
ара
ж
ад
аги 
м
ос
л
аш
ув
ча
нл
и
гини
 
та
ъ
м
ин
л
аш
 
Материа
л
, ахб
орот
 в
а бо
ш
қа к
еракл
и оқи
м
л
арн
и 
интегра
л
л
аш
ган ко
м
п
л
екс
 тизи
м
л
арини 
ярати
ш
 
Локал 
Глобал 
Логистиканинг вазифалари 

---

26 
Юқорида келтирилган глобал ва хусусий вазифаларни бажариш 
логистиканинг умумий масалалари доирасида бўлиб, улар қуйидагилардан 
иборатдир: 
 
логистик тизимдаги оқимлар жараѐнини бошидан охиригача 
назорат этиш; 
 
материал оқимларни бошқариш усулларини ишлаб чиқиш ва 
уларни такомиллаштириш; 
 
ходисаларни ривожланишини турли вариантларда олдиндан кўра 
билиш; 
 
логистик 
операциялар 
сифатига 
бўлган 
талабларни 
стандартлаштириш; 
 
бозор талабларига мувофиқ лозим бўлган логистик операциялар 
билан логистик тизим имкониятлари ўртасидаги номувофиқликни 
аниқлаш; 
 
ташкилотнинг 
техник 
ва 
технологик 
тузилмаларини 
оптималлаштириш. 
Логистика кенг маънода микро ва макро тизим олдигига қўцилган 
мақсадларга эришиш учун моддий, ахборот ва молиявий оқимларни 
бошқариш ва оптималлаштириш ҳақидаги фан ҳисобланади. 
Логистика тор маънода эса менежментнинг умумлашган воситаси 
бўлиб, моддий ва сервисоқимлар ва уларга эргаш ахборот ва молиявий 
оқимларни самарали ишлашини таъминлаш, бошқариш орқали бизнеснинг 
стратегик, тактик ва оператив мақсадларига эришиш имконини берувчи 
воситадир.[29]. 
Логистканинг асосий тамойиллари қуйидагилар: 
 
ўзини ўзи тартибга солиш;(ишлаб чиқаришнинг мутаносиблиги); 
 
мослашувчанлик 
харид 
ва 
етказиб 
бериш 
жадвалларига 
ўзгартиришлар киритиш мумкинлиги ); 
 
заҳира ҳажмини минималлаштириш; 
 
товар ҳаракатини моделлаштириш; 

---

27 
 
янги ахборот тизимларидан тўлиқ(максимал) даражада фойдаланиш 
(компютерлаштириш); 
 
ресурлар билан таъминотдаги ишончлилик; 
 
тежамкорлик (истеъмолчида мавжуд маҳсулот заҳираси даражасини 
30-40%гача камайтириш, ахборот хизматлар доирасини кенгайтириш); 
Ана шу тамойиллар асосида логистиканинг вазифалари белгиланади ва 
логистик функсиялар тартибланади. Логистиканинг асосий функциялари 
эса қуйидаглар ҳисобланади: 
- 
маҳсулот ташишни ташкил этиш; 
- 
Заҳираларни омборда сақлаш; 
- 
Заҳираларни оптималлаштириш; 
- 
Моддий ресурслар заҳирасининг назорати; 
- 
Тайѐр маҳсулотлар заҳирасининг назорати; 
- 
Ортиш тушириш ишлари; 
- 
Ахборот оқимларини йўналтириш; 
- 
Ҳамда бошқа логистик операциялар. 
Логистикада ҳам вазифалар турлича тақсимланади. Вазифалар асосан
доирасига кўра тақсимланади. Мисол тариқасида корхона ичи, ташқариси, 
бир бўлим доирасида ѐки бир тизим доирасида ва бошқалар. 
Логистик функциялар самарали ишлаши, мақсадга эришиш калити 
қуйидаги 7 та қонун асосида тартибга солинади. Бу қонунлар логистика 
тараққий этган мамлакатларда “Seven R(right)” деб номланади. 
1- 
қонун.Right product(керакли тўғри маҳсулот(товар))-тўғри юкни 
танлаш. 
2- 
қонун.Right conditions(керакли, тўғри сифат) – энг юқори ва зарурий 
сифатли хизмат тушунчаси. 
3- 
қонун.Right guantity(керакли тўғри ҳажм) -керакли ҳажмда ишлаб 
чиқариш. 
4- 
қонун.Right time(керакли аниқ вақт) – айтилган вақтда етказиш. 
5- 
қонун.Right place(тўғри, керакли жой) – белгиланган жойга етказиш. 

---

28 
6- 
қонун.Right costs(тўғри харажатлар) –минимал харажатлар. 
7- 
қонун.Right customer(тўғри харидор(истеъмолчи)). 
Демак ана шу қонунлар асосида йўлга қўйилган тизимгина самарали 
ишлайди. Чунки бу тизимлар ўзаро бир-бирин тўлдириб туради. Агар шу 
қонунларнинг бири бузилса бу ўз навбатида бошқаларининг ҳам 
бузилишига олиб келади.
 
1.2.Транспорт-логистик оқимлар ва уларнинг ўзаро боғлиқлиги 
Логистикани бошқариш ва уни фан сифатида тадқиқ қилишнинг 
объекти моддий, ахборот, молиявий ва сервис оқимлар ва бошқа омиллар 
ҳисобланади. Оқим ўзида вақт бирлиги ичида ва аниқ давр учун абсолют 
бирлик бўлиб ўлчанувчи жараѐн сифатида бир бутун деб қабул қилинувчи 
объектлар ҳисобланади. Моддий, молиявий, ахборот ва сервис оқимларга 
логистик системанниг ажралмас бўлаги сифатида қаралади, келинг аввало 
оқим тушунчасига изоҳ берайлик. Оқим бу бир тизимнинг мукаммал 
ишлаши учун ҳаракат қилувчи ва шу тизимни тўлдирувчи воситадир.[30]. 
Оқимлар қуйидагича таснифланади. 
 Кўрилаѐтган тизимга алоқаси бўйича:
1. Ички – бу тизим ичида айланувчи шу тизимни тўлдирувчи ажралмас 
қисм сифатида ҳаракат қилидир. 
2. Ташқи – бу тизим ташқарисида ҳаракатланувчи(айланувчи). 
 Узлуксизлик даражасига кўра: 
1. Узлуксиз оқимлар – вақтнинг ҳар онида оқим траекторияси бўйича 
объектнинг маълум сони жойлашади. 
2. Дискрет оқимлар – ҳар хил вақт оралиғида жойлашувчи объектлардан 
ташкил топади. 
 Мунтазамлик даражаси бўйича: 
1. Детерминаллашган – вақтнинг ҳар бир дақиқасида кўрсаткич аниқ 
тавсифланади. 

---

29 
2. Стохастик – вақтнинг ҳар бир дақиқасида маълум эҳтимоллик даражаси 
билан аниқланади. 
 Барқарорлик даражаси бўйича: 
1. Барқарор 
оқимлар 
– 
маълум 
вақт 
оралиғидаги 
аҳамиятли 
кўрсаткичларнинг доимийлиги билан характерланади. 
2. Барқарор бўлмаган оқимлар – кўрсаткичлар ўзгариб туради. 
 Ўзгарувчанлик даражаси бўйича: 
1. Стационар – ўрнатилган жараѐн учун характерли, жадаллиги доим 
ҳисобланади. 
2. Ностационар – ўрнатилган жараѐн учун характерли, жадаллиги давр 
оралиғида ўзгаради. 
 Оқим элементларининг жойлашиш характери бўйича: 
1. Тенг ўлчамли – объектларнинг жойлашиш тезлигининг доимийлиги 
билан характерланади, объектларнинг бошланғич ва охирги ҳаракат 
интерваллари тенг бўлади. 
2. Нотекис ўлчамли – жойлашиш тезлиги ўзгаради, бунда тезланиш, 
секилашиш, йўлда туриб қолиш, жўнатиш ва етиб келиш оралиқлари 
ўзгаради. 
 Даврийлик даражасига кўра: 
1. Даврий оқимлар – кўрсаткичлар доимийлиги ѐки маълум вақт, даврдан 
кейин кўрсаткичлар ўзгариши билан характерланади. 
2. Нодаврий оқимлар – номидан кўриниб турибдики кўрсаткичлар нодаврий 
ўзгариб туради. 
 Ташиш даражасининг частотасига кўра: 
1. Ритмли. 
2. Ритмсиз. 
 Мураккаблик даражасига кўра: 
1. Одий оқимлар – бошқарув тизими томонидан бошқарув таъсирига 
адекват жавоб беради. 

---

30 
2. Бошқариб бўлмайдиган оқимлар - бошқарув таъсирига жавоб 
бермайдиган материал оқим. 
Оқимларнинг турланишига сабаб бўлувчи, уларни турларга кўра
тавсифловчи асосий кўрсаткичлар қуйидагилар ҳисобланади: бошланғич 
пункт; охирги пункт; ҳаракат траекторичси; йўл узунлиги; ҳаракат вақти; 
тезлик; оралиқ пунктлар; жадаллик; интерваллар ва бошқалар. 
Моддий оқимлар транспортировкалаш, омборлаштириш ва бошқа 
хомашѐ, ярим тайѐр 
ва тайѐр 
маҳсулотлар 
билан биринчи 
манбаадан(ишлаб 
чиқарувчидан) 
истеъмолчиларгача 
бўладиган 
операциялар орқали юзага келади.Моддий оқимлар барча жойларда бўлади 
ва турлича ҳаракатланади. Моддий оқимлар турлича бўлиб, улар 
корхонинг ичидан ѐки корхоналар орасидан ўтиши мумкин. 
Моддий оқим (material flow) - юк, детал, товар - моддий бойликлар ва 
ҳоказо, уларга илова қилиш жараѐнида кўриб чиқиладиган ҳар хил 
логистик операциялар (ташиш, омборга жойлаштириш ва бошқалар) ѐки 
вақтинча оралиққа (fn, fn+1) киритилганлар. Моддий оқим «ҳажми 
(миқдор, масса) ва вақт» ўлчамларига эга. Унинг мавжуд бўлиш шакли 
транспортда ташилган юклар ва бошқалардан иборат бўлиши мумкин. 
Оқим вақтинча оралиққа эга эмас, балки вақтнинг пайтига тегишли 
бўлганда, у ўзининг қарама - қаршилигига ўтади. Масалан, вақтнинг 
берилган пайтида кўриб чиқиладиган юк оқими йўлдаги захира ва 
транспорт захираси бўлади. 
Ҳар бир моддий оқимга баъзи бир ахборот оқими мос келади, аммо 
бу мослик умуман айтганда ўзаро бир маъноли бўлмайди. Ахборот 
оқимининг маълумотлари моддий оқимнинг ҳақиқий маълумотларига мос 
келмаслиги мумкин, аммо мос келиши ҳам мумкин. (6-расм). 
Энг маъқул жадвал шакллантиришда қуйидагилар ҳисобга олинади: 
- ишлаб чиқаришнинг бойлик манбаларига бўлган эҳтиѐжини қондириш 
даражаси; 
- бойлик манбаларидан фойдаланиш самарадорлиги; 

---

31 
- тугалланмаган ишлаб чиқаришга жалб қилинган воситалар; 
- жадвалнинг эпчиллиги, яъни ускуналари авария туфайли тўхтаб 
қолганда ва моддий бойлик манбалари тўлиқ етказиб берилмаганда 
тегишли ишни амалга ошириш имконияти. 
 
5-расм. Моддий окимларнинг тизимли ҳаракати. 
6-расм. Материаллар оқимниг логистика доирасида тарқатиш ва сотиш вазифаларни
амалга оширишдаги таъсири.