5. Hayvonlardan olinadigan antibiotiklar.
6. Yuqori o
’simliklardan olinadigan antibiotiklar.
Antibiotiklarni (grekcha so
’z bo’lib «anti» — qarshi, «bios» — hayot degan
ma
’noni anglatadi) ko’pincha qancha roqda yashoovchi aktinomitsetlar,
mog
’orlar, sporalik va sporasiz mikroblar, o’simliklar va hayvon organizmlari
hosil qiladi.
Antibiotiklar bir qator sezgir mikroblarga ta
’sir etib, ularning rivojlanishini
va bioximiyaviy aktivligini pasaytiradi. Antibiotiklarniig mikroblarga ta
’siri har
xil bo
’lishi mumkin. Bir xil antibiotiklar mikroblarga ta’sir etib, ularning
ko
’payishiga yo’l qo’ymaydi. Antibiotikning bunday ta’sir etishi bakteriostatik
ta
’sir deyiladi. Antibiotiklar mikroblarga kuchli ta’sir etib, ularni uldirishi ham
mumkin. Antibiotikning bunday ta
’sir etishi bakteritsid ta’sir etish deyiladi.
Ayrim antibiotiklar mikrobni eritib yuborishi ham mumkin, bunday ta
’sir etish
bakteriolitik tasir etish deyiladi. Gramm-musbat bakteriyalarga ta
’sir etuvchi
antibiotiklar bilan bir qatorda gramm-manfiylarga ham ta
’sir etuvchi antibiotiklar
bor. Agarda antibiotiklar gramm-manfiy va gramm-musbat mikroblarning
ko
’pchilik turlariga ta’sir etsa, bu bakteriyalarga keng kulamda ta’sir etuvchi
antibiotiklar deyiladi, aksincha, oz turdagi mikroblarga ta
’sir etsa — oz kulamda
ta
’sir etuvchilar deyiladi.
Rus olimi V. A. Manassein (1871) yashil mog
’orning bakteriyalarga ta’sir
etishini o
’z tajribalarida tasdiqlangan. 1872 yilda esa A. G. Polotebnov yiringli
yaralarni yashil mog
’or bilan davolagan. M. G. Tartakovskiy (1904) tovuqlarning
pasterellez kasalligini penitsilium mog
’orining mahsuloti bilan davolagan.
Angliyalik olim Fleming (1928) oziq muhitida rivojlangan yashil mog
’or atrofida
stafilokokklarning rivojlanib o
’smaganligi, ya’ni ulariing antagonizminn
aniqlagan. Sut kislotasi hosil qiluvchi mikroblar sut kislotasi hosil qilishdan
tashqari, ulardan yuqori temperatura va kislotalarga chidamli va ko
’pchilik
mikroblarga
halokatli ta
’sir etuvchi antibiotiklar tayyorlanadi.
Hozirga qadar necha yuzlab antibiotiklar topilgan bo
’lsa ham, bulardan
meditsina va veterinariyada atigi bir necha o
’n turi ishlatilmoqda; buning sababi
shuki, ko
’pchilik antibiotiklar zaharli xususiyatga ega bo’lib, kasallikni
davolaganda ularni qo
’llash mumkin emas. Mog’or zamburug’ning penitsillium
va aspergillium gruppalaridan aktiv antibiotiklar tayyorlanadi. Penitsillium
mog
’oridan penitsillin (kristall holdagi, kaliy tuzli, fenoqsimetillin, bitsillin va
boshqalar),
aspergillium
mog
’oridan aspergillin, fumigatsin, klavatsin
antibiotiklari tayyorlanadi.
Nursimon zamburug
’lar hosil qiluvchi antibiotiklardan srteptomitsin,
biomitsin, aureomitsin, xlormitsetin, terramitsin, eritromitsin, neomitsin gruppasi
(kolimitsin, mitserin, monomitsin)
juda aktiv bo
’ladi.
Batsitratsin, polimiksin, gramitsidin va subtilin bakteriyalar ishlab
chiqaruvchi antibiotiklarga kiradi. Bu antibiotiklarning mikroblarga ta
’sir etishi
zamburug
’lardan olinadigan antibiotiklarga nisbatan ancha kuchsizdir. Hayvon
organizmidan olinadagan antibiotiklar qo
’yidagilardan iborat: qondan – eritrin,
baliq to
’qimalaridan – ekmolin, organizmning turli to’qima va suyuqliklaridan
(sutda, qon zardobida, tuxumda, so
’lakda, ko’z yoshida va boshqalardan) lizotsim
antibiotiklari hosil bo
’ladi.
O
’simliklar organizmidan olinadigan antibiotiklar fitontsidlar deyiladi.
Hayvon organizmi va o
’simliklardan olinadigan antibiotiklar hozircha to’liq
o
’rganilmagan, shu sababli ular juda kam qo’llaniladi.
Antibiotiklarning ximiyaviy tuzilishi har xildir. Ba
’zi bir xillarining
ximiyaviy tuzilishi hali aniqlanmagan. Bir qancha antibiotiklar kristall holda
olingan bo
’lib, ximiyaviy formulasi aniqlangan. Masalan, xlormitsetindan sun’iy
sintezlash bilan sintomitsin va levomitsetin antibiotiklari tayyorlangan.
Antibiotiklarning aktiv ta
’sir etish birligi «YeD» bilan aniqlanadi. «YeD»,
ya
’ni ta’sir etish birligi – bu antibiotikning aktivligini ko’rsatadigan miqdordir.
Halqaro ta
’sir etish birliklari mavjud. Masalan: penitsillinning bir halqaro ta’sir
etish birligi 0,6 mkg ga, streptomitsinning
— 1 mkg ga va biomitsinning — 0,001
mkg ga teng.
