Ma’ruza matnlari

Muntazam  (proporsional)  ziddiyat.  Muntazam  (proporsional) 
ziddiyatda bir belgi juftlangan turli birliklar uchun ziddiyat ko‘rsatkichi bo‘lib 
xizmat qiladi. Masalan, “jins” belgisi ota-ona, aka-opa, singil-uka, tog‘a-xola 
lug‘aviy zidlanishlari uchun umumiy. Lekin ular bu belgini o‘z-o‘zicha “bo‘lib 
olishadi”.  “jins”  belgisini  [aka]  leksemasi  “erkak”,  [opa]  leksemasi  “ayol” 
ko‘rinishida xususiylashtiradi. 
Darajali ziddiyat. Darajali ziddiyat a’zolari kamida uchta bo‘lib, ziddiyat 
belgisining  o‘sib  borishiga  ko‘ra  a’zolar  qator  hosil  qiladi.  Masalan,  tilning 
ko‘tarilishiga ko‘ra unli fonemalar darajalanishi quyidagicha: [a] – [e] – [i]yoki 
[o] – [o‘] – [u]. Bunda belgi birinchi a’zoda kuchsiz, ikkinchi a’zoda o‘rtacha va 
keyingi a’zoda kuchli yoki aksincha bo‘lishi mumkin.  
Darajali  ziddiyat  ham  barcha  sath  birliklarida  uchraydi.  Masalan, 
leksikada  [ninni]  –  [chaqaloq]  –  [go‘dak]  –  [bola]...,[turq]  –  [bashara]  – 
[bet]  –  [yuz]  –  [chehra]...,  morfologiyada  harakat  nomi-sifatdosh-
ravishdosh (“fe’lni o‘zgalash darajasiga ko‘ra” belgisi asosida) kabi.  
А’zolari  miqdoriga  ko‘ra  ziddiyat  ikki  a’zoli  (binar)  va  ko‘p  a’zoli 
ziddiyatga  bo‘linadi.  Masalan,  noto‘liq  ziddiyat  ikki  a’zoli  (binar),  darajali 
ziddiyat esa ko‘p a’zoli (ternar) ziddiyatdir. 
Lisoniy birliklar orasidagi ziddiyatlarni to‘g‘ri anglash va idrok etish ular 
mohiyatini aniq tushunish va talqin qilishning asosidir.