Ma’ruza matnlari

Qo‘llanish  doirasi  chеgaralangan  leksemalar.  Qo‘llanilish  doirasi 
chеgaralangan leksemalarni uchga bo‘lib o‘rganish mumkin: 
  a) shеvaga xos leksemalar; 
  b)tеrmin (atama); 
  v)argo va jargon. 

---

Ma’ruza matnlari.  
 
135 
 
 
Mustaqil o‘qish uchun 
So‘z xaridori 
Atoqli  tilshunos  Aleksey  Aleksandrovich  Shaxmatov  (1864–1920)  bolaligidan  tillarga 
qiziqardi. Аlyosha haqiqiy vunderkind edi.  
Bola yoshligidan yetim o‘sdi. Unii xolasi tarbiyaladi. Xorijiy tillar – ingliz, nemis, lotin tillarini 
o‘rganishiga sharoit yaratib berdi. Bolada tabiat ato etgan yorqin filologik iste’dod bor edi. U tillarga 
shunday  qiziqib  ketdiki,  hatto  o‘rtoqlaridan  so‘zlarni  “sotib  olaadigan  bo‘ldi”.  Gimnaziyada  o‘qib 
yurganida  u  shunday  hisob-kitob  olib  borgan:  «50  ta  sanskrit    va  3  ta  got  so‘ziga  –  60  ta  island 
so‘zini oldim. 40 ta forscha va 8 ta arabcha so‘zga 50 ta fin va litva, 257 qadimgi german so‘ziga  60 
ta kam uchraydigan got so‘zini almashtirdim.”  Alyosha har xil tillarning so‘zlarini yig‘ib, o‘rtoqlari 
bilan almashtirar edi. Bora-bora gimnaziyada bu o‘yinga qo‘shilmagan o‘quvuchi qolmadi.  
Bolalikdagi  sevimli  mashg‘uloti  –  o‘qish  va    so‘zlarni  to‘plash  –  uning  kelajakdagi  filologik 
tadqiqotlari  uchun  poydevor  bo‘ldi.  “Qadimgi  rus  matnlarining  tanqidiga  doir”  degan  maqolasini 
e’lon qilganida hali 17 yoshli gimnaziya o‘quvchisi edi.  
Moskva davlat universitetida o‘qib yurgan paytida bir amallab topgan pullarini sarflab ta’til 
paytlari rus xalq og‘zaki ijodi, xalq so‘zlarini to‘plash bilan shug‘ullanar edi. Sutkasiga 10-12 soatlab 
ishlar edi.   
Qisqa vaqt ichida Aleksey Shaxmatov Rossiyadagi eng yosh va talantli filolog sifatida tanildi. 
“Rus fonetikasi sohasidagi tadqiqotlar” mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasi monografiyasi 
uchun 1894-yilning 12-martida 29 yoshli tadqiqotchiga Moskva davlat universiteti ilmiy kengashi 
bir  ovozdan  rus  tili  va  rus  so‘zshunosligi  doktori  ilmiy  darajasini  berdi.  Bungacha  hali  rus 
filologiyasi bunday hodisani ko‘rmagan edi!  
A.A.Shaxmatov  nafaqat  filologiya  bo‘yicha  eng  yosh  fan  doktori,  balki  Peterburg  Fanlar 
akademiyasi tarixida eng yosh akademik ham bo‘ldi.