188
I.P.Pavlov nеrv faoliyatining bunday tiplari kishilarga ham xos dеb hisoblanadi. «Hayvonlar nеrv sistеmasi
tiplarini klassifikatsiyalashning elеmеntar fiziologik asoslariga suyanib turadi,-dеydi I.P.Pavlov,-ana shu tiplarni
ko`pchilik kishilarga nisbatan ham qabul qilish lozim».
Shunday qilib, tеmpеramеnt, I.P.Pavlov ta'limotiga muvofiq, yuksak nеrv faoliyat tiplarining kishi hulqida
namoyon bo`lishidan iboratdir.
I.P.Pavlov bo`yicha tеmpеramеnt tiplari:
A m mo t е mp е r a m е n t ha q i d a b a yo n q i l i n ga n b u fi kr l a r d a n k i s hi t е m p е r a m е n t i n i n g
b a r c ha x u s u s i ya t l a r i a l b a t t a n е r v s i s t е ma s i ni n g t uz i l i s h x u s u s i ya t l a r i b i l a n q a t ' i y r a vi s hd a
b е l gi l a na d i va o ` z ga r m a yd i , d е g a n x ul o s a c hi q a r i s h ya r a ma yd i . N е r v s i s t е ma s i ni n g ma ' l u m
b i r t i p i fa q a t s h a x s d a ma ' l u m s i f a t l a r ga mo yi l l i k v uj ud ga k е l t i r a d i , u n ga z a mi n ho z i r l a yd i ,
xo l o s . T е mp е r a m е n t ga xo s b o `l ga n x u s u s i y a t l a r n i k i s hi o `z i r o d a s i , i s t a gi b i l a n o `z i o `s t i r a
o l a d i , b i r mu n c ha yo `q o t a yo ki o `z ga r t a o l a d i .
K i s hi n i n g t е mp е r a m е n t i o `z i c ha a yr i m r a vi s h d a n a mo yo n b o ` l ma yd i , u k i s hi n i n g
xa r a kt е r i t a r k i b i g a ki r a d i .
E nd i t е mp е r a m е n t mu a m mo s i ni n g mu h i m j i ha t l a r i d a n b i r i b o ` l ga n t е mp е r a m е n t v a
x ul q -a t vo r n i n g o `z a r o b o g ` l i q l i g i ma s a l a s i ga t o ` xt a l a mi z . A l o x i d a k i s hi n i n g t е mp е r a m е nt
x u s u s i ya t l a r i n i h i s o b g a o l g a n ho l d a u ni n g ma ' l u m va z i ya t ga mu n o s a b a t ko `r s a t i s h
x u s u s i ya t l a r i ha q i d a i s h o nc h b i l a n o l d i nd a n f i kr a yt i s h mu mk i n . M a s a l a n, r o l b е r i s hd a q a ys i
a k t yo r mu n o s i b o ` yn a s hi ni o l d i nd a n a yt i s h mu mk i n .
T е mp е r a m е nt o `z i mk o ni ya t l a r i ni mu l o q o t u s u l l a r i d a ko `r s a t i s hi mu m ki n , j u ml a d a n,
o `z a r o mu n o s a b a t l a r g a ki r i s hi s hd a ko `p yo k i ka m f a o l l i k ko `r s a t i s h i ni b е l gi l a s hi n i mi s o l
q i l i s h mu mk i n . M a s a l a n, s a n g v i ni k t i p i d a gi k i s h i d a i j t i mo i y mu n o s a b a t l a r ga ki r i s hi s h t е z
a ma l g a o s ha d i . U d o i m mu l o q o t ni n g t a s h a b b u s ko r i s i f a t i d a ma yd o n ga c h i q a d i . B u t u nl a y
no t a ni s h k i s hi b i l a n ha m mu l o q o t g a ki r i s hi s h ga mo yi l l i k yu q o r i b o ` l a d i .
S h u ni n gd е k, m е l a n xo l i k t i p i d a gi k i s hi l a r d a h a m o `z i ga xo s f a o l i ya t d a mu v a f f a q i ya t g a
e r i s hi s h i mk o ni ya t l a r i ma vj ud . M a s a l a n : d o i mi y b i r x i l ha r a ka t l a r n i b a j a r i s h l o z i m b o `l g a n
fa o l i ya t l a r j u ml a s i d a nd i r .
S h u ni t a ' k i d l a s h o `r i nl i k i , t е mp е r a m е n t n i f a o l i ya t t a l a b l a r i g a mo s l a s h t i r i s h i mk o n i ya t i
ma vj ud d i r . C h u n k i h a r q a nd a y fa o l i ya t p s i xi k j a r a yo nl a r i d i na mi ka s i g a mu a y ya n t a l a b l a r
t i z i mi n i q o ` ya d i C h u no nc h i : 1 ) k a s b - h u n a r l a r n i n g i n s o n l a r t е mp е r a m е nt i ga mo s t ur i n i
t a nl a s h k е r a k, c h u n ki u l a r ni n g p s i xi k x u s u s i ya t l a r i g a mu t a no s i b ka s b n i t a nl a s h p r o f е s s i o na l
t a nl a s h d е yi l a d i ; 2 ) s ha x s l a r ni n g i nd i v i d ua l x u s u s i ya t l a r i n hi s o b ga o l i s h j o i z ; 3 )
t е mp е r a m е n t ga xo s ka mc h i l i kl a r ni ( s a l b i y i l l a t l a r ni ) b a r t a r a f e t i s h l o z i m; 4 ) i n s o nl a r d a
i nd i vi d u a l us l ub ni s h a k l l a nt i r i s h z a r ur . S h a x s n i n g fa o l i ya t i ga o n gl i , fa o l va i j o d i y
mu n o s a b a t d a b o `l i s h mu va f f a q i ya t l a r g a r o vi d i r .
F a o l i ya t ni n g i nd i v i d ua l u s l ub i i n s o nd a o `z i d a n o ` z i v uj ud ga k е l m a yd i , u s ha x s
ka mo l o t i ni n g b a r c ha b o s q i c hl a r i d a ( b o g `c h a yo s hi d n e ' t i b o r a n t o k a s b i y ma ho r a t e ga l l a g u n g a
q a d a r )
s ha k l l a ni b
b o r a d i
i ns o n n i n g
t е mp е r a m е n t i n i
fa o l i ya t n i n g
z a r ur
t a l a b l a r i g a
mo s l a s ht i r i s h o r q a l i u nd a i nd i v i d ua l u s l ub t a r k i b t o p t i r i l a d i . X ud d i s h u b o i s d a n, fa o l i ya t ni n g
i nd i vi d u a l u s l ub i d е yi l g a nd a , s h a xs uc h u n o `z i ga xo s v a mu v a f f a q i ya t ga e r i s hi s h n i n g
ma q s a d g a mu v o f i q yo ` l l a r i i nd i v i d ua l t i z i mi t us h u n i l a d i .
Do'stlaringiz bilan baham: 
