A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

3. Qulflarni belgilanmagan tarzda ochish usullari 
va ularga xos bo‘lgan belgilar 
 
Qulflar to‘siq sifatida «qulfni turli yo‘llar bilan ochish» va «qulfni 
buzish» bilan bartaraf etiladi. «Qulfni turli yo‘llar bilan ochish (qulfni 
belgilanmagan tarzda ochish, qulfni ruxsatsiz ochish) va «qulfni buzish» 
tushunchalari kriminalistikada jinoyat sodir etishda mavjud bo‘ladigan 
qulflarni bartaraf etish usullarini ta’riflash va o‘zaro farqlash maqsadida 
ko‘rib chiqiladi. 
Ta’kidlash joizki, davlat standartlarida qulflarni buzishni qo‘riqla-
nadigan obyektga kirish (ta’sir ko‘rsatish)ga imkon bermaydigan to‘siqni 

---

 159 
bartaraf etish maqsadidagi harakatlar, deb talqin etiladi hamda qulflarni 
buzishni quyidagi ikki turi ajratiladi: 
1. Qulflarni texnik jihatdan buzmaydigan buzish usullari: qulflarning 
mexanik buzilishiga (shikastlanishiga) olib kelmaydigan keng 
qo‘llaniladigan, chegaralangan tarzda qo‘llaniladigan yoki maxsus 
tayyorlangan asbob-uskunalar yoxud moslama va qurilmalar yordamida 
ta’sir qilish usullari. 
2. Qulflarning texnik jihatdan buzilishiga olib keladigan buzish 
usullari: qulflarning tuzilishida dastlabki holatiga qaytarilmaydigan 
o‘zgarishlar hosil qilish yoki alohida tarkibiy qismlarini mexanik buzish 
bilan ta’sir qiladigan usullar. Bunda qulfning zulfiniga oson ta’sir qilish 
imkoniyati yaratiladi, natijada zulfin yoki uzilgan yoki tuzilishi o‘zgargan 
qulfda erkin (masalan, ixtiyoriy ta’sir ostida) harakat qiladigan bo‘lib 
qoladi. Buzuvchi ta’sirlar natijasida zulfin o‘zining ishlash tartibini 
yo‘qotadi. 
Kriminalistikada esa qulflarni to‘siq sifatida bartaraf etish usullarining 
tizimi yaratilgan bo‘lib, ular orasida qulflarni buzish va qulflarni 
belgilanmagan tarzda ochish ajratiladi. 
Qulfni uzish – qulflarni turlicha buzish orqali  to‘siq sifatida bartaraf 
etiladigan harakatlar. Agar bunda qulfning zulfini harakatlansa ham, u 
buzilgan qulfda, qulfning yopish mexanizmining detallariga ta’sir qilish 
osonlashganda, harakat qiladi.  
Qulfni belgilanmagan tarzda ochish (qulfni ochish) – qulfni 
buzmasdan, uning zulfinining keraklicha harakat qilishiga qaratilgan 
harakatlar. Jinoyat sodir etishda, qulflarni belgilanmagan tarzda 
ochishning quyidagi usullari ma’lum: 
– tanlangan kalitlar yordamida; 
– soxta kalitlar yordamida; 
– maxsus ochgich (otmichka)lar yordamida; 
– maxsus moslamalar («uistiti») yoki maxsus trubkalar yordamida; 
– tasodifiy buyumlar yordamida; 
– qulf zulfini mexanik siqish (otjim) usulida. 
Tanlangan kalit deganda, birorta muayyan qulfni ochishga 
mo‘ljallangan, ammo boshqa qulfni ham ochish mumkin bo‘lgan kalitlar 
tushuniladi. 
Agar kalit jinoyatchilar tomonidan aniq bir qulfni ochish maqsadida 
tayyorlangan bo‘lsa, bunday kalitlar ushbu qulfga nisbatan soxta (qalbaki) 
kalit hisoblanadi. Soxta (qalbaki) kalitlarni yarim tayyor mahsulotlar yoki 
boshqa kalitlardan kerakli kalitning nusxasi, surati hamda jinoyatchilarga 

---

 160 
qulfning tayyorlagan zavodda qabul qilingan raqamli belgilari ma’lum 
bo‘lganda, qulf mexanizmi belgilariga qarab tayyorlanishi mumkin.  
Agar soxta kalitlar muayyan bir qulfni jinoiy maqsadda ochish uchun 
mo‘ljallangan bo‘lsa, maxsus ochgichlar muayyan tuzilishli qulflarni 
ochishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Prujinali qulflarni ochish uchun 
mo‘ljalangan maxsus ochgich (otmichka)lar mixdan, sim bo‘lagidan va 
shu kabilardan tayyorlanishi mumkin. Ularning ishchi uchi ingichka va 
yassi hamda biroz egilgan qilib tayyorlanadi. Bu esa ularni qulfdagi kalit 
tirqishiga bemalol kirishini ta’minlaydi. Suvaldali qulflarni ochishga 
mo‘ljallangan maxsus ochgichlar tashqi ko‘rinishidan kalitlarga o‘xshaydi. 
Ularning tishlari bir necha ishchi sirtlardan iborat bo‘ladi. Undan tashqari, 
bunday maxsus ochgichlarning tishlarida qulflarning saqlagichlariga 
tegmasdan o‘tishlari uchun, ularda maxsus ariqchalar o‘yilgan bo‘ladi. 
Silindrli qulflarni ochish uchun juda ingichka metall plastinkalardan 
foydalaniladi (26, 27, 28-rasmlar).  
 
 
 
26-rasm. Suvaldasiz qulflarni ochish uchun mo‘ljallangan maxsus