Texnologiyasi" fakulteti "yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi"

MA’RUZA - 2. ELASTOMERLARNING MOLEKULYAR STRUKTURASI 

VA MAKROSKOPIK XOSSALARI. 

           Reja: 

1. Elastomerlarni molekulyar tuzilishi asosi. 

2. Polimerlar zanjirining mikrostrukturasi 

3. Elastomerlarni fizikaviy holati va xossalari. 

 

Elastomerlarni  molekulyar  tuzilishi  asosi.  -  Kauchuksimonlar yoki 

elastomerlarni  birikmalarning  alohida  sinfiga  kirishiga  sabab  bо‘ladigan  farqli 

xususiyati ularning yuqori egiluvchanligidir yoki kichik moduldagi 

qayishqoqligida yuqori darajadagi qaytuvchi deformatsiyalanish xususiyatidir. 

Mana shu xossalari kauchuksimon materiallarning birinchi darajada texnikaviy 

bahosini belgilaydi. 

Yuqori egiluvchanlik boshqa xususiyatlar  qatorida, elastomerlarning 

molekulyar tuzulishidan kelib chiqadi. Hamma elastomerlar zanjirli tuzilishiga ega 

bо‘lgan  yuqori  polimerlarga  kiradi,  ya’ni  ular  juda  kо‘p  zanjirli  molekulalardan 

tuzilgan  bо‘lib,  ularda  minglab  qaytariluvchi  strukturali  birliklar  о‘zaro  oddiy 

valentli bog‘lanishgan. 

Fazoda polimer zanjirlar atomlar guruhini ma’lum darajadagi erkin aylanishi 

sababli, kо‘pgina о‘ramli har xil konfiguratsiyalar holatiga о‘tishi mumkin. 

Elastomerlarning  alohida  kо‘rinishidagi  strukturasi  va  katta  qaytariluvchan 

deformatsiyalanuvchanligi о‘rtasidagi bog‘lanish yaqqol namoyon bо‘ladi. Tashqi 

kuchlar  ta’sirida  masalan,  chо‘zilishi  sababli  molekulyar  zanjirlar  kam  buralgan 

konfiguratsiya holatiga о‘tishi mumkin. 

Yuqori zanjirli polimerlarga bir qator plastmassalar, tola hosil qiluvchi 

materiallar kiradi. Ammo lekin, keng temperaturalar oralig‘ida yuqori 

egiluvchanlik xossalari faqat elastomerlarga xosdir, va bu  xususiyat  ularni keng 

amaliy qо‘llanilishiga olib keladi. Elastomerlarning bu sifatlariga zanjirli tuzilishi 

bilan birga, ularning ichki sistemasining yetarli darajadagi xarakatlanuvchanligi 

sababdir. Bu xarakatlanuvchanlikga ma’lum darajadagi kristallik yetarli emasligi 

va zanjirlarning malekulalararo kuchsiz bog‘lanishi sababli bо‘ladi. 

Yuqoridagi izohlar asosida, yuqori polimerlar va shu qatorda elastomerlar 

xossalari  ularning  faqatgina  kimyoviy  tabiati  bо‘libgina  qolmay,  molekulyar 

zanjirlarning  strukturali  kо‘rsatkichlari:  ularning  о‘lchamlari,  monomer 

zvenolarning fazoviy joylashishi, tarmoqlangan strukturasi borligi va h.k. 

Polimerlar  tо‘g‘risidagi  ilmning  asosiy  vazifalari  –  molekulyar  kо‘rsatkichlarni 

о‘rganishning  nazariy  va  amaliy  usullarini  ishlab  chiqish,  ya’ni  makromolekula 

tuzilishi miqdoriy xarakteristikalari va materiallar xossalar

i  о‘rtasidagi 

bog‘lanishni tushuntirishga xizmat qiladi.