Maxsus pedagogika

Savol  va  topshiriqlar
1.  Yordamchi  maktab  o'quvchisi  shaxsiga  qanday  omillar  ta’sir  etadi?
2.  Yordamchi  maktab  o ‘quvchilari  intizomsizligining  oldini  olish  yo'llari 
qaysilar?
3.  Madaniyat  haqida  m a’lumot  bering.

---

8-BO B.  JAMIYATNI  RIVOJLANTIRIS HN ING  HOZIRGI 
BOSQICHIDA  BOLALARNI  TARBIYALASHDA  OILANING  ROLI
Oila—  nikoh  bitimi  asosida  yuzaga  keladigan  jamiyat  a ’zolarining 
o ‘zaro  qarindoshlik  va  iqtisodiy  munosabatlari  bilan  bog‘langan,  birga 
yashaydigan  va  bir-biri  uchun  m a’naviy javobgar  bo‘lgan  boshlang‘ich 
tashkilotdir.  Butun  insoniyat tarixi jarayonida oila jamiyatning xo‘jalik- 
iqtisodiy asosi bo‘lib kelgan va bolalarni jamiyatdagi muayyan o ‘rinlariga 
tayyorlash  maqsadida  xizmat  qilgan.
Oila  erkak  va  ayol  o ‘rtasidagi  yangi  nikoh  munosabatlari,  o ‘zaro 
m uh ab b at  hissiyoti,  o ‘zaro  h u rm at  va  ishonch,  ittifo q ,  m oddiy 
manfaatdorlik sarqitlaridan xoli,  o ‘z bolalarining tarbiyasi uchun jam iyat 
oldida m a’naviy hamda huquqiy jihatdan javobgarlik asosida tarkib topadi. 
Oilaviy  hayotdagi  m ehnat  uslubi  bolalarga  ijobiy  tarbiyaviy  t a ’sir 
ko‘rsatadi.  Oila xo‘jaligini yuritishda qo‘lidan kelganicha qatnashish ularda 
o ‘z  qadr-qim m atini  va  oila  iftixori  hissiyotini  tarbiyalaydi,  o ‘zaro 
turmushda,  xo'jalik  yuritishda  tejamkorlikka  odatlantiradi.
Oilada  ota-onalarning  holati  bolalar  holatidan  —  ota-onalar  oilaga 
rahbarlik  qilishi,  bolalar  esa  unda  tarbiyalanishi  bilan  farq  qiladi.  O ta- 
onalar  bolalarga  g‘am xo‘rlik  qilishlari,  am mo  shu  bilan  birga  ular 
b o la la rn i  sh u n d a y   ta rb iy a la sh la ri  k erak k i,  b o la la r  ( z a ru riy a t 
tug‘ilaganda)  o ‘z  yaqinlariga  g‘amxo‘rlik  qilsinlar,  ularda  mustahkam 
insoniy  hissiyotlar,  yordamga  muhtoj  boiganlarga  yordam  berishga 
tayyorgarlik  hislari  shakllangan  bo‘lsin.  O ta-onalar  bola  shaxsi  va 
huquqlarini  oilaviy jam oa a ’zosi  sifatida  hurmat  qilishlari,  ular oiladagi 
nazoratdan  tashqari  xo'jayinlar  emasliklarini,  katta  yoshdagilar  esa 
tarbiya uchun javobgar shaxslar ekanligini tushunishlari kerak.  Oilaning 
tarbiyaviy o ‘rni ham bolalarga,  oilaning barcha a ’zolari xatti-harakatlariga 
o ‘zaro  ta ’sir  ko'rsatish,  ularda  turmush  tarzi  ideallariga javob  beruvchi 
h issiy o t,  e h tiy o j,  q iz iq is h la r  m a jm u asin i,  o 'z ig a   xos  ta b ia tn i 
shakllantirishdadir.
Hozirda  ilmiy-texnikaning  rivojlanishi,  shaharlar  rolining  ortishi 
munosabati  bilan  o ‘qish,  kasb  tanlash,  m uloqot,  intensiv  m adaniy 
hayotning  katta  imkoniyatlari  kabi  doimiy  amalda  bo‘luvchi  ijtimoiy 
omillaming o ‘rni ortdi.  Bularning barchasi oilaviy tarbiya darajasiga ham 
ijobiy ta ’sir etadi.  Oilaning tarbiyaviy ta ’sir kuchi uning m a’naviy sofligi,
2 0 4

---

m e h n a tse v a rlik   m u h iti,  ijtim oiy  faolligidadir.  O ilaning  quyidagi 
faoliyatining  o ‘ziga  xos  belgilari:  tuzilishi,  yashash  sharoiti  va  muhiti, 
m adaniy  im koniyatlari,  faoliyat  sohasi,  oila  ichidagi  munosabatlar, 
fu qaro lik   nuqtai  nazari  bolalar  tarbiyasi  jarayoniga  bevosita  ta ’sir 
k o ‘rsatadi.  O ta-onalarning  pedagogik  madaniyat  darajasi  ham  katta 
aham iyatga ega.
Oilaviy  tarbiyadagi  kamchiliklar  ota-onalar  va  bolalar  o‘rtasidagi 
n o to ‘g ‘ri  m unosabatlar  oqibatida  kelib  chiqadi:  ortiqcha  qattiqqo‘llik 
yoki  bolani  ortiqcha  yaxshi  ko‘rish,  nazoratning  yo‘qligi  yoki  yetarli 
em a slig i,  o ta -o n a la r   um um iy  m a d an iy ati  d arajasin in g   p astlig i, 
turm ushda  ular tom onidan  yomon  nam una  ko‘rsatilishi  va shu  kabilar. 
O ilaviy  tarbiyada  yuzaga  keladigan  qiyinchiliklarni  b arta raf  etish 
m aqsadida  jamiyat  o ‘quv  yurtlari  va  mehnat  jamoalarini,  m ehnat  va 
ax lo q iy   tarb iy a  tizim in i  doim o  ta k o m illash tirib   b o rad i,  b o lalar 
muassasalari,  maktab va jam oatchilik  ko‘magida maishiy xizmat hamda 
b o ‘sh  vaqtni  uyushtirishni  yaxshilab  boradi,  ota-onalam ing  umumiy 
va pedagoglik  madaniyatini  oshiradi.
Bolalar  ijtimoiy  tarbiya  muassasalari  tarm og'ining  kengayishi  va 
davlat  to m o n id an   oilaga  k o ‘rsatiladigan  xilm a-xil  yordam   oiiani 
tarbiyaviy  ishdan  ozod  qilishini  anglatrnaydi.  Bolalar  tarbiyasida  ota- 
onalar  ishtiroki  borgan  sari  ortib  boradi.  Jamiyat  rivojining  hozirgi 
bosqichida  o ta-onalar  tarbiya  masalalariga  amaiiy  qiziqish  bildirib, 
o ‘zlarining  mamlakat  va  xalq  oldidagi  ijtimoiy  va  fuqarolik  burchlarini 
chuqurroq  anglamoqdalar.
Oilaga yordam berish, ona va bola sog'lig'ini muhofaza qilish maqsadida 
k o ‘p   bolali  onalarga  davlat  nafaqalari joriy  etildi,  chaqaloqlarga  qarash 
u c h u n   k a tta   pul  mablagMari  ajratild i.  T u g ‘u ru q x o n a  va  ayollar 
konsultatsiyalar  tarmog^i,  shuningdek,  yasli,  bolalar  bog‘chalari  va 
nogiron  bolalar  tarbiyasi  bilan  shug‘ullanuvchi  boshqa  muassasalar 
(tarm og‘i  kengaytirildi)  faoliyatlarining  samiradorligi  oshirildi.  Er- 
xotinning  bir-biriga  o ‘zaro  qarash  majburiyatlari  doirasi,  ota-onalar  va 
bolalar  huquqlari  belgilab  berildi.  Farzandlikka  olish,  vasiylik  qilish, 
patronatlik — ota-onalik huquqidan mahrum qilish qoidalari ham  qonun 
tom onidan  belgilanadi.  H ar  qanday  holatda  ham,  tarbiyasi  qiyin  bola, 
uning jismoniy  nuqsoni  bor  yoki  aqlan  zaif b o ‘lgan  hollarda  ham  ota- 
onalik huquqi va majburiyatlaridan voz kechmaslik kerak.  0 ‘z navbatida 
b o la lar  ham   m eh natg a  layoqatsiz  o ta -o n alarig a  m o ddiy  yordam  
ko‘rsatishlari  kerak.
Davlatimiz  oila  hayotining  yuksak  moddiy  va  madaniy  darajasini 
ta ’minlaydi.  Oilaga  ko‘rsatilgan  har  tom onlam a  yordam  konstitutsion 
tam oyil  b o ‘lib,  turarjoy,  m aktab,  bolalar  m uassasalari,  m adaniy- 
maishiy  va  tibbiy  muassasalar  qurilishida  doimo  ro‘yobga  chiqariladi.
205

---

Ishlaydiganlar  va  ishlab  chiqarishdan  ajralmagan  holda  o ‘qiydigan 
ayollarga bolaga  qarash  uchun  qisman  haq  to ‘lanadigan  mehnat  ta’tili  va 
ish haqini saqlamagan holda m a’lum muddatgacha uzluksiz mehnat stajini 
va ixtisos bo‘yicha ish stajini saqlagan holda ta ’til berish kiritildi.
Bundan tashqari,  ayollarga  ishlab  chiqarishdagi  m ehnatni  bolalar 
tarbiyasi  bilan  qo'shib  olib  borishlarida  qulayroq  sharoit  yaratish 
uchun  ayollarning  to ‘liq  b o ‘lmagan  ish  kuni  va  t o i iq   b o ‘lmagan 
ish  haftasi,  o ‘zgaruvchan  grafik,  shuningdek,  uy  ishlariga  keng 
im koniyat  yaratildi.  Kasai  bolaga  qarash  uchun  haq  to ‘lan.adigan 
kunlar  ham   ko‘paytirildi,  ona  va  bola  sog‘lig‘ini  m uhofaza  qilish  va 
m ustahkam lash,  oilaviy  dam   olishni  tashkil  etish  tadbirlari  nazarda 
tutiladi.
Shunday  qilib,  davlatim iz  oilaning  tarbiyaviy  vazifasini  yuqori 
baholab,  uning  asoslarini  mustahkamlashga,  shuningdek,  uni jamiyati- 
mizning  bo‘lajak  fuqarolari  shakllanishiga  ta ’sirini  takomillashtirishga 
katta  ahamiyat bermoqda.