13-Modul: Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy- madaniy taraqqiyot. O’zbekiston va jahon hamjamiyati

1.Taraqqiyotning  «O’zbek modeli». Iqtisodiy islohotlar, uning strategik 

yo’nalishlari va bosqichlari. 

O’zbekistonda  bozor  munosabatlariga  o’tishni  o’ziga  xos  yuli  ishlab  chiqildi.  Bu 

yulning  ilmiy  nazariy  asoslari,  koidalari  I.Karimovning  “O’zbekiston-bozor 

munosabatlarigao’tishni o’ziga xos yo’li” va boshqaasarlarida   puxta ishlab chiqildi va 

iqtisodiy isloxatlar uchun dasturul amal bo’lib xizmat qildi.  

Jamiyatni va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning yangilashning o’z yo’li  2 ta iqtisodiy   

asosning birikuvigaasoslanadi:  

Birinchidan-jahon  tajribalarini  xar  taraflamao’rganish,  iqtisodiy  isloxatlarni 

o’tkazish bo’yicha jahon tajribasida to’plangan barcha ishlarini keng qo’llash.  

Ikkinchidan-Mamlakatning  o’ziga  xos  sharoitini  an’analari,  urf  odatlari,  O’zbek 

xalqining xayot tarzini xar tamonlama keng  xisobga olish. 

O’z  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  yuli  vaandozasini  tanlab  olish    juda 

kattaahamiyatga  molik.  Bu  yo’l  vaandoza  iqtisodiyoti  bozor  munosabatlarni  asosiga 

qurilgan  rivojlangan  mamlakatlarning  ko’p  asirlik  tajribasiga,  shuningdek  O’zbekiston 

xalqining milliy tarixiy Me’rosi, turmish tarzi, ananalar va ruxiyati xususiyatiga tayanishi 

lozim

1

. 

 

Bozor munosabatlarigaasoslangan demokratik jamiyat qurishning asosiy tamoyillari 

Birinchi  Prezident  I.A.Karimov  tomonidan  ishlab  chiqilib  dunyodagi  rivojlangan 

mamlakatlarning  yirik mutaxassislari, davlat  arboblari tomonidan tan olindi va o’zining 

hayotiyligini  namoyish  etmoqda.  Bu  tamoyillarning  asosiy  mazmuni  quyidagilardan 

iborat: 



 

iqtisod siyosatdan ustun turib mafkuraviy tazyiqlarsiz, o’ziga xos ichki qonunlarga 

muvofiq rivojlanmog’i kerak: 

1) 

mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish; 

2) 

bahoni bosqichma-bosqich erkinlashtirish; 

3) 

bozor infratuzilmasini shakllantirish; 

4) 

aholini ijtimoiy himoyalash. 



 

davlat  bosh  islohotchi  o’rnida  bo’lib,  u  islohotlarning  ustuvor  yo’nalishlarini 

belgilab berishi va ularni izchillik bilan amalga oshirishi lozim: 

1) 

davlat islohotchi rolini bajaradi; 

2) 

Ijtimoiy sohagaalohida e’tibor beriladi; 

3) 

Iqtisodiy faoliyatning huquqiy asosini yaratadi; 

                                                           

1

I.Karimov O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishni o’ziga xos yuli. T.: O’zbekiston, 1993, 5-bet. 

 

---

4) 

Iqtisodning erkinlashtirilishini ta’minlaydi; 

5) 

Ijtimoiy muammolarni hal qiladi; 

6) 

Ishbilarmonlik, tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlaydi; 

7) 

Ijtimoiy siyosat orqali ijtimoiy muammolarni bartaraf etadi va boshqalar. 



 

bozor  munosabatlariga  o’tish  qonun  ustuvorligini  talab  qiladi.  Butun  xalq 

tomonidan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlargaamal qilinishi shart: 

1) 

qonun ustivorligi; 

2) 

Qonun oldida hammaning tengligi; 

3) 

Yuridik va jismoniy shaxslar o’z ish faoliyatini qonun asosida bajarishi; 

4) 

Davlat  hokimiyatining  konstitutsiyaviy  bo’linish  tamoyilini  ta’minlash 

kiradi. 



  bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtdaaholini himoya qilishning kuchli 

ijtimoiy  siyosatini o’tkazish: 

1) 

aholini ish bilan ta’minlash 

2) 

daromad siyosatini yuritish: pul daromadi; 

3) 

ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy kafolat, ijtimoiy adolatni ta’minlash; 

4) 

aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish; 

5) 

xalqning moddiy turmush sharoitini yaxshilash; 

6) 

har  kimning  mehnat  qilishi  uchun  keng  imkoniyatlar  yaratish,  qobiliyatiga 

yarasha ish bilan ta’minlash. 



 

ijtimoiy  islohotlarning  rivojlanib  borishi  va  yo’nalishini  belgilab  beruvchi 

tamoyillardan biri bozor iqtisodiyotiga o’tish evolyutsion yo’l bilan, bosqichma-bosqich 

amalga oshirilishi zarur: 

1) 

islohotlarni bosqichma-bosqich, tadrijiy yo’l bilan amalga oshirish; 

2) 

ma’muriy-buyruqbozlik  tizimiga  barham  berib,  asta-sekin  boshqaruvning 

demokratik, erkin iqtisodiy boshqaruviga o’tish; 

3) 

yangi uy qurmay turib, eskisini buzmaslik; 

4) 

kishilar tafakkuri, ongini bosqichma-bosqich takomillashtirish; 

5) 

odamlarning qashshoqlanishiga yo’l qo’ymaslik; 

6) 

siyosiy sohani, davlat va jamiyat qurilishini asta-sekin isloh qilish va h.k. 

Haqiqatdan ham bugun ya’ni mustaqilligimizning 26 yillik taraqqiyotida erishilgan 

yutuqlarga va natijalarga holisona baho berib, aytish mumkinki, tadrijiy taraqqiyot yo’lini 

tanlab  olingani  tufayli  xalqimizning  og’ir  oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin  bo’lgan 

iqtisodiy  va  ijtimoiy  to’fonlardan  asrab  qolishga  muvaffaq  bo’linganini  hayotning  o’zi 

ko’plab  misollarda  isbotlamoqda.  Yurtimizda  o’tgan  davrda  barcha  jabhalarda  yuqori 

o’sish  sur’atlariga  erishmoqda,  jamiyatimizda  barqarorlik,  uning  ma’naviy-ma’rifiy 

negizlari  mustahkamlanmoqda,  hayotimizdaamalga  oshirilayotgan  ulkan  yangilanish  va 

o’zgarishlar,  mamlakatni  modernizatsiya  qilish  yo’lidagi  dadil  qadamlarimiz  dunyo 

jamoatchiligi,  nufuzli  xalqaro  tashkildotlar  tomonidan  yuqori  baholanmoqda.  Birinchi 

Prezident Islom Karimov iqtisodiyotdagi tarkibiy tuzilishni tubdan o’zgartirish to’g’risida: 

“Iqtisodiy islohotlarning ikkinchi bosqichida-iqtisodiyotimizning tarkibiy tuzilishida tub 

o’zgarishlargaasos  solishdan  iborat  g’oyat  muhim  vazifani  hal  etish  kerak  bo’ladi.  Bu 

Respublika uchun strategik ahamiyatga egadir. Tarkibiy tuzilishda chuqur o’zgarishlarni 

amalga  oshirish  makroiqtisodiy  barqarorlikka  erishishning,  istiqbolda  O’zbekistonning 

barqaror iqtisodiy o’sishini vaaholi farovonligini ta’minlashning, jahon iqtisodiy tizimiga 

qo’shilishning  eng  asosiy  shartlaridan  biridir”-deb  yozadi.  Birinchi  Prezident 

I.Karimovning  ko’rsatmalaridan  kelib  chiqib,  iqtisodiyotda  tarkibiy  o’zgarishlarning 

oldiga qo’yilgan aniq vazifalar quyidagilardan iborat bo’ldi: iqtisodiyotning bir tomonlama 

---

rivojlanishiga  chek  qo’yish;  importga  qaramlikni  tugatish;  mamlakatning  eksport 

salohiyatini oshirish; xalq iste’moli mollarigaaholining talabini qondirish va boshqalar. 

Mustaqillik  yillarida  O’zbekiston  iqtisodiyoti  qariyib  3,7  barobar,  aholi  boshiga 

nisbatan real daromadlar 7 barobar, nafaqalarning o’rtacha miqdori- 9 barobar, ish haqi 18 

barobar o’sdi. Mamlakatimizda uy-joy fondi qariyib 2 barobarga oshdi. Bugun yurtimizda 

oilalarning  98,5%i  o’z  uy  joyi  yoki  kvartirasiga,  qishloqdagi  oilalarning  97,5%i 

tomorqasiga  ega.  So’ngi  9  yil  mobaynida  mamlakatimiz  yiliga  8,2  foiz  o’sishga 

erishmoqda.  Jahonda,  ayniqsa,  2008  yildan  buyon  davom  etayotgan  moliyaviy-iqtisodiy 

inqiroz sharoitida bunday ko’rsatkichlarga ega davlatlar juda kam. 

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  SH.M.Mirziyoevning  2017-2021  yillarga 

mo’ljallangan “O’zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar