O‘zbekiston respublikasi fanlar akademiyasi

Keywords: pattern recognition, model of recognition operators, subset of strongly correlated 
features, representative feature, preferred feature. 
Кириш. Сўнгги йилларда янада кенг доирадаги мутахассислар 
тимсолларни таниб олиш масаласига эътибор қаратмоқдалар ва ушбу мавзу 
бўйича илмий мақолалар сони мунтазам равишда ортиб бормоқда [1-3]. Бу сўнгги 
йилларда тимсолларни таниб олишнинг илм-фан, техника, ишлаб чиқариш ва 
кундалик ҳаётда тобора кўпроқ даражада қўлланилаётганлиги билан боғлиқдир. 
Замонавий фан учун ўрганилаётган объектлар мураккаблигининг узлуксиз 
тарзда ортиб бориши хосдир. Объектлар мураккаблигининг ўзига хос 
хусусиятларидан бири – уларнинг қўп қирралилигидир, яъни бундай объектларни 
баён қилиш учун катта сондаги ўзгарувчилардан (белгилардан) фойдаланилади, 
бу эса тимсолларни таниб олишнинг ҳаётий масалаларини ҳал қилишда 
қийинчиликларни юзага келтиради [4]. Айнан ушбу ҳолат катта ўлчамдаги 
белгилар фазосида берилган объектларни таниб олиш алгоритмларини ишлаб 
чиқиш ва тадқиқ қилиш масаласининг долзарблигини белгилаб беради.
Ушбу докладнинг мақсади катта ўлчамдаги белгилар фазоси шароитларида 
мослаштирилган таниб олиш операторлари моделларини ишлаб чиқишдан 
иборатдир. Бошланғич модел сифатида радиал функцияларга асосланган таниб 
олиш операторлари модели қаралади [5-7]. Алоҳида тушунчалар ва 
белгилашларнинг [8,9] дан олинганлигини таъкидлаб ўтиш лозим. 
Кўрсатиб ўтилган мақсадларга эришиш учун қуйидаги масалаларни ҳал 
қилиш лозим: 
1) тимсолларни таниб олиш масаласини ҳал қилишга бўлган мавжуд 
ёндашувларни таҳлил қилиш ва масалаларни шакллантириш; 
2) белгилар фазосининг катта ўлчамга эгалигини ҳисобга олган ҳолда 
радиал функцияларни қуриш усулига асосланган таниб олиш операторларининг 
мослаштирилган моделини ишлаб чиқиш; 
3) ишлаб чиқилган таниб олиш операторлари самарадорлигини баҳолаш 
учун тажрибавий тадқиқотлар ўтказиш. 
Тадқиқот объекти бўлиб радиал функцияларга асосланган таниб олиш 
операторлари модели ҳисобланади. Тадқиқот предмети бўлиб радиал 

---

56 
функцияларга 
асосланган 
мослаштирилган 
таниб 
олиш 
операторлари 
ҳисобланади. 
Илмий нуқтаи-назардан ушбу иш натижалари белгилар фазосининг катта 
ўлчамлилиги шароитларида таниб олиш алгоритмларини қуриш билан боғлиқ 
бўлган илмий масаланинг янги ечими бўлиб ҳисобланади. Олинган 
натижаларнинг амалий аҳамияти ишлаб чиқилган алгоритмлар ва дастурларни 
белгилар фазосининг катта ўлчамлилиги шароитларида амалий масалаларни ҳал 
қилишда (масалан, фотопортрет бўйича одам шахсини идентификация қилишда) 
қўллаш мумкинлигидан иборат.