Fiziologiyasi va gigiyenasi


Q o‘z g ‘alishlarni  m arkaziy  asab  tizim idagi  sinapslar  orqali



Download 12,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet67/390
Sana31.12.2021
Hajmi12,82 Mb.
#245684
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   390
Bog'liq
Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi (Z.Rajamurodov va b.) (4)

Q o‘z g ‘alishlarni  m arkaziy  asab  tizim idagi  sinapslar  orqali 
o ‘tkazilishi.  M arkaziy  asab  tizim ida  qo'zg 'alishlar  faqat  bir  to ­
monga  o'tkazilishi  qayd  qilinadi.  Bu  xususiyat  sinapslarning  funk­
siyasi  bilan  bog'liq;  bu  sinapslarda  q o 'zg 'alish   faqat  bir  tomonga 
o'tkazilish  imkoniga ega q o 'zg 'alish  paytida o'tkaziladi.  Sinapsorti 
membranasiga  mediator  ajratuvchi  nerv  uchlaridan  boshlanadi.
Q o'zg'atuvchi  sinapsorti  potensiali  teskari  yo'nalishda  tarqal- 
maydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Markaziy  asab  tizimidagi  sinapslarda  qo'zg'alishlarning  sekin- 
lashtirib  o'tkazilishi  qayd  qilinadi.  M a iu m k i.  nerv tolalari b o ‘ylab 
juda  tez  o'tkaziladi.  Sinapslardan  q o 'z g ‘alishni  o 'tish   tezligi  nerv 
tolalari  bo'ylab  tish  tezligidan  qorayib  200  m artaga  past.  Bunday 
holat.  ya'ni  qo'zg 'alishn i  sinapslardan  o'tish  paytida  nerv  uchla- 
ridan  kelgan  im pulslar  shaklidagi  mediatorlarni  ajratilishi  uchun 
vaqt sarflanishi hisobiga yuz beradi:  sinaptik bo'shliq orqali sinaps- 
orti membranasiga mediatorning diffuziyasiga ushbu mediatorning 
ta'siri  ostida  yuzaga  keladigan  sinaps  potensialni  qo'zg'atuvchi- 
sidir.
Markaziy  asab  tizim ida  unga  keluvchi  impulslarni  o'zining  rit- 
miga aylantirishi  ritmlarni transformatsiyasi yuz beradi.  Bu paytda 
unga tushayotgan im pulslarning chastotasini  sekinlashishi ham tez- 
lashishi  ham  kuzatilishi  mumkin.  M arkazga  intiluvchi  neyronlar- 
ni  yakka  qo'zg'alishlariga  javob  tariqasida  markaziy  asab  tizimi 
markazdan  qochuvchi  neyronlar  bo'yicha  bir-birini  orqasidan 
m a'lum   vaqt  oralig'ida  qator  impulslar  yuboradi.  Ritmlarni  trans- 
formatsion  sinapslar  orqali  qo 'zg'alishni  berilish  xususiyatlari  bi­
lan  bog'liq.
Q o'zg'alishning jam lanishi  nerv  markazlari  uchun  xos  b o ig a n  
hodisadir.  Bu  xususiyat  birinchi  b o iib   I.  M.  Sechenov  tomonidan 
1863-  yilda  tushuntirib  berilgan.  Kuchi  bo'yicha  zaif  q o 'zg 'a- 
lishlar markaziy  asab tizimida koTinarli  reflektor reaksiyasini  cha- 
qirmaydi.  Faqatgina  pog'ona  kuchiga  teng  b o ig a n   qo'zg'alish- 
lar  reflektorli  javob  chaqirishi  mumkin.  Agarda  bir  vaqtda  va  bir 
necha retseptorli  qismlarda zaif q o 'zg 'alish lar ta'sir ko'rsatib tursa 
(masalan.  terining  bir  necha joyida)  yoki  zaif qo'zg'atuvchilar  bir 
retseptorga k o 'p   marta  ta'sir  etsa  (uzoq muddatda),  qo 'zg 'alishlar­
ning  yig'ilishi.  ya'ni  summasiyasi  tufayli  javob  reflektor  reaksiva 
yuzaga  keladi.
Bu hodisaning asosida neyronlar tanasida sinapsorti potensialla- 
rini qo 'zg'atuvchi summasiya jarayoni yotadi.  Qoida bo'yicha yak­
ka  impulslarga javob  shaklida nerv  uchlaridan ajratiladigan media­
tor porsiyasi,  sinapsorti potensiallarini  q o 'zg 'atish   uchun juda kam
www.ziyouz.com kutubxonasi


bo'lsada,  nerv  hujayralari  membranasi  depolarizatsiyasi  uchun ye- 
tarlidir.  Bunday  depolirazatsivalanish  bir  vaqtning  o 'zid a  neyron 
tanasida joylashgan  bir  necha  sinapslar  qo'zg'atilganida yoki  bitta 
sinapsga  nerv  impulslari  seriyasi  berilganida  yuz  berishi  mumkin. 
Bu  paytda  sinapsorti  potensiallari  bir-birini  orqasidan  jam lanadi, 
qachonki jam langan potensiallar  summasiyasi  pog'ona o'lcham iga 
ega  bo'lganidan keyin harakat potensialining tarqalishi boshlanadi.
Q o 'z g 'atish   to'xtatilganidan  kevinoq  reflektorli  reaksiya  tuga- 
maydi,  aksincha.  markaziy  asab  tizim idan  yana  m a'lum   vaqt  mo- 
baynida  ishchi  organga  (effektorga)  nerv  impulslari  tushib  turadi.
Bu  faolivatdan  keyingi  holat  deb  qaraladi.  Faoliyatdan  keyingi 
holat,  odatda,  q o 'zg 'atish   qancha  kuchli  b o 'lsa u  shuncha  davomli 
bo'ladi  va  u  shuncha  uzoq  muddatda  retseptorlarga  ta'sir  k o 'rsa­
tadi.
Izolatsiya  qilingan  nerv  tolalaridan  farq 1 i  o'laroq,  nerv  m arkaz­
lari  yengilgina  charchaydi.  Nerv  markazlarining  charchashi,  odat­
da,  retseptorlar  uzoq  muddat  davom ida  qo'zg'atilganida  reflektor 
javoblarning sekin-asta pasaya borishi va. nihovat. uning to 'lig 'ich a 
to'xtashi  bilan namoyon bo'ladi.  Qayd qilishlaricha nerv m arkazla­
rining charchashi neyronlararo sinapslardanqo'zg'alishni berilishi- 
ni  buzilishi  bilan  bog'liq.  Bu  paytda  nerv  uchlarida  sintezlangan 
mediatorlar zaxirasining  kamayishi  yuz  beradi  va  sinapsorti  m em ­
branasining  mediatorlarga  sezuvchanligi  pasayadi.
Q o 'z g ’alishdan  keyin  markaziy  asab  tizimining  ritmik q o 'z g 'a - 
lishlari  natijasida  kelib  chiqqan  navbatdagi  q o 'zg 'atish  katta  sa­
mara  beradi  yoki javob  reaksiyasini  avvalgi  darajada  saqlab  turish 
uchun navbatdagi q o ’zg ’alishni  kam  miqdordagi kuchi talab qilina­
di.  Nerv  markazlarining  bu  xususiyati  progoreniya  deb  nom  oldi.
Progoreniya  paytidagi  yengillashuv  samarasi  q o'zg'alishning 
dastlabki  ta'siridayroq  sinapsoldi  membranasidagi  m ediatorlar  pu- 
fakchalarini  harakatlanishi  kuzatiladi  va  keyingi  qo ’zg'atishlar 
paytida  mediator  sinaptik  bo'shliqqa  juda  tez  ajrab  chiqadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 12,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   390




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish