№1 Labaratoriya mashg’uloti

№8 Laboratoriya mashg’uloti 

 

Mavzu:Matematika o’qitishda suyjetli masalalardan 

 foydalanish metodikasi

. 

Maqsad: Masalalar nazariyasi bo’yicha bilimlarni umumlashtirish, syujetli 

masalalarni yechish bosqichlarini belgilash, VI-VIII sinf matematika 

darslarida uchraydigan syujetli masalalarning yechish metodikasini 

o’rganish. 

 

Jihozlar:   1. Maktab matematika kursida uchraydigan syujetli masalalardan 

namunalar. 

 

2. Akademik litsey va kasb hunar kollejlarida uchraydigan syujetli 

masalalardan namunalar. 

 

Asosiy mazmuni 

 

Masalalar  turiga  qarab  ularning  yechish  metodlari  qo’llaniladi.  Ammo  barcha 

masalalar yechish metodlarini ikki guruhga ajratish mumkin algoritmik va evristik. 

Syujetli  masalani  yechish  jarayonida  ayniqsa  yechish  yo’li  qidirilayotganda 

evristik metod qo’llaniladi. 

Evristik (grekcha – qidirish) – maxsus metodlar bo’lib, bu yangi metodni qidirish 

jarayonida qo’llaniladigan metodlardir. 

Evristik metod qo’llanilganda yordamga tenglamalar, tenglamalar sistemasi, turli 

sxema, algoritm va yordamchi masalalar keladi. 

Masalani yechish faoliyatida asosan 6 bosqich belgilanadi. 

1.  Masala mazmuni bilan tanishish bosqichi. 

2.  Uni  tahlil  qilish  va  matematik  tilga  aylantirib  qisqacha  yozish  (ma’lum  va 

noma’lum shartlarni ajratish). 

3.  Yechimini izlash – masala yechish rejasini tuzish. 

---

 

35 

4.  Yechish – rejani amalga oshirish. 

5.  Yechimni tekshirish. 

6.  Javobni yozish. 

Syujetli  masala  deb, masaladagi  berilgan  shartlar  va  ular  orasidagi  munosabatlar 

fabulaga  kiritilgan  bo’lib,  uning  mazmuni  xayotiy  vaziyatni  o’zida  ifodalagan  bo’ladi. 

Ushbu  masalalar  o’quvchilar  tomonidan  matematik  munosabatlarni  o’rganishga 

qaratilgan  bo’lib,  ularning  fikrlash  qobiliyatini  rivojlantirishga  va  matematikaga 

qiziqishlarini oshirishga hizmat qiladi. V-VI sinflardagi syujetli masalalarni asosan uch 

hil usulda yechiladi, ya’ni arifmetik, algebraik va aralash.  

Arifmetik  usulda  yechilganda  barcha  mantiqiy  operatsiyalar  sonlar  ustida 

arifmetik amallarni qo’llashga olib keladi.  

Algebraik  –  bu  usulda  barcha  mantiqiy  amallar  tenglamalar  tuzishga  yoki 

tenglamalar sistemasini tuzishga keltirilib masala xal etiladi. 

Aralash usulda arifmetik va algebraik usullar masalani yechimida ishtirok etadi. 

Ixtiyoriy  masala  ustida  ish  shartini  o’qib  uni  tahlil  qilib  berilganlarni  qisqacha 

yozishdan  boshlanadi.  Masala  shartini  qisqacha  yozuvi  masala  yechishda  muxim  ro’l 

o’ynaidi. Masala shartini qisqacha yozuvi masala mazmunini to’liq yoritishi bilan birga 

unda  masalani  yechish  uchun  kerakli  ma’lumotlar  aniq,  ravshan,  qisqa  ko’rsatilgan 

bo’lishi kerak. 

Masala. Umumiy yuzi 360 gektar bo’lgan uch ekin maydoniga bug’doy sepilgan. 

Birinchi maydon yuzi ikkinchisidan 120 gektar kichik bo’lib, ikkinchisining yuzi esa o’z 

navbatida  uchinchisidan  60  gektar  ko’pdir.  Birinchi  maydonning  har  gektaridan  26 

sentner,  ikkinchi  maydonning  har  gektaridan  24  sentner,  uchinchi  maydonning  har 

gektaridan 22 sentnerdan bug’doy yig’ib olishdi. Umumiy maydondan qancha bug’doy 

yig’ib olindi? 

Masala shartini qisqacha yozilishi quyidagicha bo’lishi mumkin: 

 

Maydon 

Yuzasi (gektar) 

Xosildorlik (sentner) 

I 

II ga qaraganda 120 ga kam  26 

II 

 

24 

III 

II ga qaraganda 60 ga kam 

22 

 

Yuqoridagi  jadval  usulida  berilganlar  joylashtirilganda  hamma  o’quvchilar 

tushunmasligi  mumkin.  Shuning  uchun  quyida  masala  shartini  grafik  sxema  orqali 

qanday berilishi mumkinligini ko’rsatamiz. 

 

I.  

26 s. 

II. 

120 ga 

360 ga 

24 s. 

III.  

60 ga 

22 s. 

 

Qancha bug’doy yig’ib olindi? 

Masala yechimi topish analitik yoki sintetik yo’llar bilan bajarilishi mumkin. 

Analiz jadval ko’rinishida yozish mumkin. 

---

 

36