Sutning ozikaviy kimmati undagi oksil, yog, laktoza, mine¬ral moddalar,
vitaminlar, fermentlar, gormonlar, pigmentlar va gazlar yigindisiga va ularning
yengil xazm bulishiga tushunila¬di. Odam bir kunda 500 dan-1,5 ml gacha bir yilda
esa 18-500 kg sut iste'mol kilishi kerak. Agar odam 1 kunda 15 g sariyog iste'¬mol
kilsa, u 375 gramm sut ichgan buladi, 175 gramm sut iste'mol kilsa, 18 gramm
Bir litr sut tarkibida 32 gramm oksil (4-ta tovuk tuxumiga teng), 36 gramm
sarigyog,48 gramm sut kandi,xamda ma'lum barcha vitaminlar,mineral tuzlar buladi.
xisoblanadi.Sutning umumiy kalloriyasi 2720 x 10 darajasi 3 j/kg yoki 650 kkal/kg
Savdoga asosan sigir suti pasterlangan xolda chikariladi. Uning kuyidagi
b)Yogi kupaytirilgan sut tabiiy yoki tiklangan sutdan, yogli¬gini Qaymok
gomogenlangan va uzok vakt davomida yukori xaroratda is¬siklik ishlov berilgan
Seroksil sut deb, tarkibida kuruk yogsizlantirilgan modda¬lapi kup sutga
aytiladi. Uni meьyorlashtirilgan sutga kuruk yoki kuyultirilgan sof sut kushib ishlab
chikariladi. Uning yogliligi 25 % buladi.
Vitaminlangan sut - bu pasterlangan,"S" vitamini kushilgan sof yoki yogsiz sut.
Yogsiz sut sutning yogi separatorda tula olingan sutdir.
Sterillangan sut - tarkibiga kura pasterlangan sutdan fark kilmaydi. Sterillash
jarayoni avtoklavlapda 103-104 dan 118-123 S gacha bulgan xaroratdagi bosim
ostida utkaziladi; bunda xamma mikroorganizmlap va ulapning sporalapi uladi.
Bunday sutni uy sharoitida 10-15 kun saklash mumkin.
Meьyorlashtirilgan sut - tabiiy sutni yogsizlantirish yoki Qay¬mok kushish yuli
bilan tarkibidagi yog mikdorini 3,2 % ga yetkazil¬gan sut.
Qayta tiklangan sut yogi olinmagan yoki yogsizlantirilgan ku¬ruk sut,
shuningdek, kand kushilmay kuyultirilgan sutdan tayyorlana¬di. Kuruk sut suvda
eritiladi va oksillap bukishi uchun kuyib tu¬riladi.Sungra filьtrlanadi,
gomogenizatsiyalanadi va sovutiladi. Qayta tiklangan sut tarkibida 3,2 % yog buladi.
Ionitli sut - bu sutdagi kalьtsiyni kisman yukotish uchun io¬nitlar bilan ishlov
berilgan, Qaymogi olinmagan sutdir. Bunday ishlov berishda sigir sutidan kamida
20 % kalьtsiy yukotiladi.
Kakaoli yoki kofeli sut - kamida 2 % kofe yoki 2,5 % kakao kushilgan,
Qaymogi olinmagan sutdan tayyorlanadi. U bir oz yopishkok konsistentsiyaga,
kakao yoki kofening sezilarli taʼmi va xidiga, bir xil rangli massaga ega buladi.
Bunday sutning yogliligi 3,2 %, tarkibidagi saxaroza 7-12 % ,buladi.
Yangi sogilgan sutning taʼmi ozgina shirinrok bulib,ranggi ok-sargishrok.Sut
uziga xos suyuk,bir jinsli issiklik ishlov be¬rilgach yanada suyuk buladi,
sovutilganda esa jipslashadi. Sut 100,20S xaroratda Qaynaydi, 0,54-0,580S
xaroratda esa muzlaydi.
Sigir sutining kimyoviy tarkibi turli zlementlardan tashkil topgan bulib, unda
(foiz xisobida):
suv-87,5; kuruk moddalar-12,5; shu bilan birga sut yogi -3,8; oksil-3,3
(bulardan: kazein-2,7; albumin-0,5 va globulin 0.1),sut kandi -4,7; mineral
moddalar-0,7.
Sut yogi -sutning eng kimmatli tarkibiy kismi bulib,u aso¬san yeg
kislotalaridan tashkil topgan.Sut yogida 60 dan ortik aso¬siy va ikkinchi darajali yog
kislotalari bor.Sut yogi triglitserid¬larida uchraydigan asosiy kislotalarga
palьmitin,miristin,olein va stearin kislotalari kiradi.Sut yegi texnologik xususiyatiga
kura 27-350 S xaroratda eriydi,17-210S da kotadi.Sut yegi aloxi¬da tarkibi va taʼmi
bilan fark kiladi. Sut tarkibida yog diametri 3-5 mkm- ga yakin shar shaklida
uchraydi.Bir millilitr sut tarkibi¬da 4 milliardga yakin yog sharchalari buladi.Yog
sharchalarining ok-silli kobigi ularni stabillashtiradi,shuning uchun ular bir-biriga
yopishmaydi.Yangi sogilgan sut tarkibida sut yogi emulьsiya,sovutil¬gan sutda esa
suspenziya kurinishida buladi.Sut tarkibidagi yog¬ning yog sharchalari kurinishida
bulishini mikroskop ostida kuzatish mumkin. Bu yog sharchalarining xar biri
murakkab oksilli kompo¬nentdan iborat katlam bilan uralgan. Bir tomchi sut
tarkibida 10 mlrd.dan kup yog sharchalarni sanash mumkin.
2.4-jadval
Sutning oksilli moddalari
Do'stlaringiz bilan baham: