Ish haqi to'g'risidagi turli XIL nazariyalar


-rasm. Ish haqi to’lashning asosiy ikki shakli



Download 0,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/19
Sana31.12.2021
Hajmi0,76 Mb.
#238980
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   19
Bog'liq
Ish haqi to'g'risidagi turli xil nazariyalar

2-rasm. Ish haqi to’lashning asosiy ikki shakli

6

 

Vaqtbay haq to’lashda mehnatning asosiy normasi qonun tomonidan yagona 

tarzda  belgilangan  ish  vaqti  muddati  bo’lib,  bunda  xodimning  mehnat  vazifalari 

ko’rsatiladi, u ish vaqti mobaynida xodimlar o’rtasidagi mehnat taqsimotiga asosan, 

ishlab chiqarishning tashkiliy-texnikaviy shart-sharoitlari bilan belgilangan ana shu 

vazifalari  ado  etishi  lozim.  Belgilangan  normani  bajarganlik  uchun  haq 

to’lasho’lchovi-tarif  stavkasidir.  Agar  xodim  normada  nazarda  tuilgan  vaqtda 

kamroq  ishlagan  bo’lsa,  unga  tarif  stavkasida  kamroq  haq  to’lanadi.  Bordi-yu, 

xodim  ishlagan  va  muayyan  mehnat  vazifalariga  ega  bo’lgan  vaqt  belgilangan 

normadan  ortib  ketsa  (bunga  ish  beruvchining  roziligi  kerak),  uning  mehnatiga 

to’lanadigan haq tarif stavkasidan yuqori bo’ladi.  

Ishbay haq to’lashda asosiy mehnat normasi sifatida mahsulot ishlab chiqarish 

normasi  namoyon  bo’ladi.  Bu  norma  ham  qonun  bilan  belgilangan  ish  vaqti 

muddatidan kelib chiqib hisoblanadi. Xodimning asosiy mehnat vazifasini-normani 

bajarganligi  uchun  u  tarif  stavkasi  miqdorida  ish  haqi  oladi.  Agar  bu  norma 

bajarilmasa yoki oshirib bajarilsa, xodimga to’lanadigan haq tegishli ravishda tarif 

stavkasidan kam yoki yuqori bo’ladi.  

Iqtisodiy mohiyat nuqtai nazaridan, ish haqining ishbay va vaqtbay shakllari 

o’rtasida  unchalik  katta  farq  yo’qday  tuyuladi:  ularning  har  ikkalasi  ham  mehnat 

bozori  tomonidan  belgilangan  ish  kuchi  (mehnat  xizmati)  bahosi  va  qonun  bilan 

                                                           

6

 Muallif tomonidan ishlab chiqildi 



Ishbay ish 

haqi


Vaqtbay 

ish haqi 




15 

 

belgilangan ish vaqti muddatiga asoslanadi. Biroq, iqtisodiy adabiyotlarda vaqtbay 



haq to’lash shakli birlamchi, ishbay haq to’lash shakli undan paydo bo’lgan hosila 

haq to’lash shakldir, degan fikrni uchratish mumkin. 

Mehnatga ishbay haq to’lash mehnat unumdorligining o’sishini va mahsulot 

miqdorini  ko’paytirishni  rag’batlantiradigan  tizim  hisoblanadi.  Lekin,  mahsulot 

ishlab  chiqarishni  ko’paytirishni  rag’batlantirish  ish  beruvchida  mahsulot  ishlab 

chiqarishni  belgilangan  me’yorlarini  ko’paytirish,  mazkur  texnika  darajasi  va 

qo’llanilayotgan  texnologiya  sharoitida  topshiriq  yoki  rejani  oshirish  real  zarurati 

bo’lgandagina ijobiy natijalar berishi mumkin. Agar erishilgan natijaga nisbatan ish 

sifatining  ortishi  va  mahsulot  ishlab  chiqarishning  ko’paytirilishi  ishlab  chiqarish 

jarayoniga  jiddiy  texnikaviy  va  texnologik  o’zgarishlar  kiritgandagina  mumkin 

bo’lsa, u holda  mahsulot ishlab  chiqarishni ko’paytirish uchun  ishbay  haq  to’lash 

tizimini qo’llanish oqilona hisoblanmaydi.  

Bildirilgan  fikrlarga  ko’ra,  ko’pincha  ayrim  ishlarda  mehnatga  haq 

to’lashning  ishbay  usulini  tatbiq  etish  mahsulot  sifatining  pasayishi,  texnologik 

rejimlar  va  xavfsizlik  texnikasi  talablari  buzilishiga  yo’l  qo’yiladi,  shuningdek, 

xom-ashyo materiallar va energiya sarflashda ortiqchalik hollari sodir bo’ladi. Bu 

hol  ko’pincha  ishchilar  har  turli  mahsulot  ishlab  chiqarganda,  ishlab  chiqarish 

uchastkasida  muayyan  miqdorda  yaroqsiz  mahsulot  to’planib  qolganda,  sifatning 

yomonlashganligi  yoki  yaroqsiz  mahsulot  ishlab  chiqarilganligi  aniqlanmaganda 

ro’y beradi.  

Oddiy  vaqtbay  tizim  xodimning  ish  haqini  uning  tarif  stavkasiga  yoki 

haqiqatda ishlangan vaqtiga qarab belgilaydi. Ana shunga muvofiq, tarif stavkalari: 

soatbay, kunbay, hamda, oylik stavkalar tatbiq etiladi.  

Soatbay va kunbay tarif stavkalarini tatbiq etishda xodimning ish haqi miqdori 

quyidagi formula bilan belgilanadi:  


Download 0,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish