Б. С. Мусаев а г р о к и м

ган шаклдаги моддалар осон ўзлаштирилади. Тупрокда­
ги озиқ моддаларнинг ўсимликлар ўзлаштира оладиган 
ҳолатга ўтиши унда кечадиган биологик, физикавий- 
кимёвий ва кимёвий жараёнларнинг табиати ва жадал- 
л иги га боғлиқ.
Озиқ моддаларининг ўсимликлар ўзлаштира олади­
ган шаклга ўтиши шунингдек тупроқнинг минералогик 
таркиби, иқлим шароитлари, қўлланиладиган агротех- 
никавий тадбирларнинг даражаси ва бошқа бир қатор 
омилларга боғлиқ бўлиб, ҳамма ерда бир хил жадал- 
ликда кетмайди. Одатда бу жараён жуда секин содир 
бўлади ва ўзлаштирилиш учун лаёқатли моддаларнинг 
микдори ўсимликларни бутун вегетация даврида таъ- 
минлай олмайди.
Ўсимликлар ўзлаштира оладиган озиқ моддалар мик­
дори тупроқнинг типи, маданийлашганлик даражаси, 
етиштирнладиган экин тури ва киритиладиган ўғит мик­
дори билан узвий боғлиқдир. Озиқ моддалар мицдори 
хўжаликнйнг турли пайкалларида ҳам турлича бўлиши 
мумкин.
Тупроқ унумдорлигини ошириш ва ўғитлардан оқило- 
на фойдаланишда ҳаракатчан азот, фосф ор ва калий 
микдорини аниқлаш учун утказиладиган агрокимёвий 
текширишлар муҳимдир. Тупрокдаги ҳаракатчан озиқ 
моддалар микдори агрокимё лабораторияларида аник­
ланади. Кимёвий таҳлил натижалари агрокимёвий ха- 
ританома тарзида расмийлаштирилади.
Муайян тупроқ типи учун тавсия этилган усул бўйича 
ҳаракатчан ф осф ор ва алмашинувчан калий микдори 
аникдангач, таъминланганлигига кўра 5 та гуруҳга бўли- 
нади: жуда паст, паст, ўртача, юқори ва жуда юқори. 
Ҳар бир гуруҳ учун алоҳида ранг ёки шартли белги 
танланган бўлиб, улардан агрокимёвий хаританомалар- 
ни тайёрлашда кенг фойдаланилади (18-жадвал).

---