Nazorati va hisobi

 
3.4. Ko’p zonali tarifga o‘tish 
90-nchi  yillarning  o„rtalaridan  elektr  energiya  narxi  to„xtovsiz  ortadigan 
bo„lib  qoldi.  Deyarli  istalgan  chiqariladigan  mahsulotning  tannarxidagi  elektr 
energiyaning ulushi ham ortib bordi.  Elektr energiyadan bir tekisroq foydalanishni 
ta‟minlash  uchun  Federal  energetika  komissiyasi  (FEK)  Qarori  bilan  01.10.  97 
yildan  uchta  zonali  tariflar  kiritildi.  Bu  qaror  ma‟lum  darajada  elektr  energiya 
iste‟molchilarini  maksimal  yuklamalar  soatlarida  foydalanishni  kamaytirish  va 
sutkaning kamroq yuklangan soatlarida foydalanishni oshirishga qiziqtirishi kerak 
bo„ldi.  
Zamonaviy  sharoitlarda  elektr  iste‟molni  samarador  boshqarishni  amalga 
oshirish  differensiallangan  tariflar  bo„yicha  hisoblashlarni  joriy  etishsiz  mumkin 
emas. Sutkalar zonalari bo„yicha differensiallangan tariflarni kiritish sutka vaqtiga 
bog„liq elektr energiya iste‟moliga turli tariflarni ishlatilishini ko„zda tutadi.   
Energiya  tizimlarida  sutka  davomida  elektr  energiya  iste‟moli  notekis  va 
qoidaga  ko„ra,      elektr  energiyaning  uchta    kam  iste‟mol  qilish  rejimi,  o„rta 
iste‟mol  qilish  rejimi  va  maksimal  iste‟mol  qilish    rejimlariga  ega.    Bu  elektr 
iste‟moli rejimlariga muvofiq sutkalar quyidagi zonalarga bo„linadi: 

 
elektr energiya minimal iste‟mol qilish zonasi - tungi tarif zonasi soatlariga; 

 
elektr  energiya  o„rta  iste‟mol  qilish  zonasi  -  yarim  og„ir  tarif  zonasi 
soatlariga; 

 
elektr energiya maksimal iste‟mol qilish zonasi - og„ir tarif zonasi soatlariga. 
Qoidaga ko„ra, ertalabki va kechki maksimal iste‟mol soatlariga (ertalabki 
va kechki og„ir zonalar) ajratiladi. Generatsiyalaydigan quvaatlarning maksimum 
soatlardagi  yuklanishi  tungi  minimum  soatlaridagidan  bir  necha  martta  yuqori 
bo„ladi. 

---

42 
 
Differensiallangan  tariflarni  kiritilishining  bosh  sabalaridan  biri  energiya 
tizimlarida  yuklama  grafigini  tekislashga  intilish  hisoblanadi,  bu  yangi 
generatsiyalaydigan  quvvatlarni  kiritishni  elektr  energiya  iste‟mol  qilishning 
kamayishi hisobiga  maksimum soatlarga olib qo„yilishiga imkon beradi. Bunig 
uchun elektr energiya iste‟molchilari o„z ishlab chiqarishi elektr iste‟mol qilish 
grafigini o„zgartirishi, ya‟ni ko„p energiya iste‟mol qiladigan ishlab chiqarishni 
elektr  energiya  maksimal  iste‟mol  qilish  zonasidan    o„rta  va  minimal  iste‟mol 
qilish  zonalariga  o„tkazishi  zarur.  Bu  faqat  agar  iste‟molchiga  bu  iqtisodiy 
foydali bo„lsa mumkin bo„ladi. 
Sutkalar  vaqtlariga  bog„liq  turli  tarif  stavkalarining  kiritilishi  bilan  ham 
iste‟molchilarda,  ham  elektr  energiyani  Yetkazib  beruvchilarda  iqtisodiy 
samaraga  erishiladi.    Iste‟molchi  eng  kata  vositalarni  tejashni  olish  uchun 
texnologik siklni o„zgartirish bilan o„z energiya iste‟molini mohirona boshqarish 
imkoniyatini oladi.