Қадимги юнон-рим тарихи

Qarzdorlar ahvoli 
 
Hammurapi  davrida  Bobil  podsholigida  qarzi  uchun  qul  qilish  kuchaydi.  Qarzi  uchun 
qaramlikka dehqonlar, hunarmandlar  duchor  bo`ldilar.          Ular  sudxo`rlar,  katta yer  egalaridan 
g`allani  qarz  olib,  foizi  bilan  qaytarishlari  zarur  edi.  G`alla  qarzi  uchun  30  %  yillik,  pul  qarzi 
uchun  20  %  to`lashlari    kerak  edi.  O`z  muddatida  qarzini  to`lamagan  odam  qarz  beruvchini 
qarzdoriga  aylanar  edi,  yoki  unga  o`z  oilasi  a’zosini  qaramlikka  beradi.  Hammurapi  ijtimoiy 
keskinlikni yumshatish uchun qarz beruvchilarni faoliyatini chekladilar.  
Ular majbur edilar: 1. Qarzdordan pul qarzini to`lovi sifatida g`allani olishlari kerak edi, lekin 
qarzdorni    omboridan  yoki  xirmonidan  uni  ruxsatisiz,  o`zboshimchalik  bilan  g`allani  olish 
huquqiga  ega  emas  edilar;  uch  yil  tugashi  bilan  to`rtinchi  yilga  garovga  olinganlarni  ozodlikka 
chiqarishlari  kerak  edi;  3.  Uch  yil  davomida  garovga  olingan  bilan  yomon  muomala            qilish   
taqiqlangan edi.  Garovga  olingan  kaltaklashdan   yoki 
 
                                                 
1
 
Bobilni bosh xudosi.
 
2
 Bobil podsholigini to`la huquqli podshosi. 
3
 
0,5 kg. atrofida pul. 
 

---

 
 47 
 
 
yomon  muomala  qilishdan  o`lib  qolsa,  qarz  beruvchini  teng  o`ch    tamoyiliga  binoan    uni  oila 
a’zosini
1
  qatl  qilar  edilar.    Bu  choralar  bilan  Hammurapi    jamiyat  barqarorligini  ta’minlashga 
urindi.  
115-§. Agar odam odamga g`alla yoki kumush bilan (qarzi) bo`lsa va uni garovga olib  ushlab 
tursa, garovga olganni uyida o`z  taqdiri bilan o`lsa, bu da’vo uchun asos emas.  
116-§. Agar garovga olingan garov olganni uyida kaltaklashdan yoki yomon muomaladan o`lsa, 
garovga  olinganni  yomon  muomaladan  o`lsa,  garovga  olinganni  egasi  o`z  tamkarini
2 
  fosh  qilishi 
kerak, agar (garovga olingan) kishini o`g`li uni o`g`lini  o`ldirishi kerak, agar u odamni quli bo`lsa u 
113 kumush berishi kerak, hamda unga berilgan (qarz) ni barchasini yo`qotadi. 
117-§. Agar odamni qarzi bo`lsa va kumush yoki qarz majburiyati uchun o`z xotini, o`z  o`g`li 
yoki qizini bersa ular xaridorni yoki qarz beruvchini uyida 3 yil xizmat qilishi kerak: to`rtinchi yil 
ularni ozodlikka qo`yishi kerfak.  
118-§.  Agar  u  qarz  majburiyatiga  qul  yoki  qul  ayolni  bersa
3
  boshqaga  uzatishi  mumkin,  (uni 
yoki  qul  ayolni)  kumushga  berishi mumkin;  (u  yoki  qul  ayol)  sud  tartibida  talab  qilinishi  mumkin 
emas.