Қадимги юнон-рим тарихи

 
 
 
 
 
 
 
 
3-§. Rim respublikasining ijtimoiy-siyosiy hayoti 
Tit   Liviy   Gannibal      to`g`risida 
Tit    Liviy .   Shaharni  boshlanishidan  Rim  tarixi 
Er.  avv.  III  asr  o`rtalarida  G`arbiy  O`rtayer  dengizi  havzasi  uchun  ikki  qudratli  davlat  – 
Karfagen va Rim o`rtasida kurash boshlandi. Bu Puni urushlari deb atalgan uch uraushni keltirib 
chiqardi.  Birinchi  Puni  urushi  (er.  avv.  264  yil),  ikkinchisi  (er.  avv.  218-201  yillar).  Ayniqsa  bu 
urush o`z hajmi, keng qamrovi va tarixiy ahamiyati bilan qadimgi dunyoni eng katta uraushlaridan 
biri  edi.  Tit  Liviy  Karfagen  qo`shini  bosh  qo`mondoni  Gannibalga  yorqin  tavsif  beradi, 
karfagenliklarni  Alp  orqali  mashhur  33  kunlik  o`tishi,  Kanna  (er.  avv.  216  yil)  yonidagi  qadimgi 
dunyoning  eng  mashhur  janglaridan  birini  batafsil  tasvirlaydi.  O`rtayer  dengizi  havzasida  yuz  yil 

---

 
 254 
 
 
davomida olib borilgan urushlar natijasida qudratli Karfagen yanchib tashlandi, Rim bu havzadagi 
eng kuchli davlatga aylandi. 
 XXI.  I.    Hikoya    qiladilar,  hatto    Gamil`kar
1
  Afrika  urushini  tugatib,    Ispaniyaga  qo`shinni  
o`tkazishga    tayyorgarlik    ko`rayotib  xudolarga    qurbonlik    keltirayotgan    paytda,  uning    to`qqiz  
yoshli  o`g`li    Gannibal    bolalik    erkaligi    bilan  otasiga  uni  o`zi    bilan    birga  olishni    so`ray  
boshlaydi: aytishlaricha shunda  Gamil`kar  unga  qurbonlik  keltiriladigan joyga  yaqin kelishni  va  
unga    qo`lini    qo`yib,  qachonki    yoshi    yetishi    bilan    rim    xalqini    dushmani    bo`laman    deb 
qasamyod  qilishga  buyruq  beradi … 
3. Gasdrubalning  vorisi  kim  bo`lishi  to`g`risida hech  qanday  shak- shubha yo`q  edi.  Uning  
o`limidan  keyin jangchilar  o`z tashabbuslari  bilan  yosh  Gannibalni  bosh  qo`mondon chodiriga  
olib  borib  uni  lashkarboshi  deb  e`lon qildilar;   bu  tanlov  barcha ishtirokchilarni  baland ovozda  
yoqlashlari  bilan  kutib  olindi,  keyinchalik  xalq  uni  ma`qulladi.  
4    …  Shunday    qilib  Gannibal   Ispaniyaga    yuborildi.  Birgina    o`zini    paydo    bo`lishi    bilan  
qo`shinni    e`tiborini  o`ziga    qaratdi,    keksa    askarlarga  o`zining    eng    yaxshi  yillarida    bo`lgan 
Gamil`kar  go`yoki  qaytib  keldi:    o`sha   kuchli   so`z,    o`sha    buyruqomuz    qarash,  o`sha 
ifoda, o`sha  yuz belgilari!  Lekin  u tezda qo`shinlarni unga moyil  qilgan otasiga  o`xshash qilgan  
sifatlarni  ko`pchiligiga  erishdi.  Hali    hech    qachon  bir    kishini    ko`ngli    har  ikkala  turli    xil  
majburiyatlarga    buyurish    va  bo`ysinishga    bir    tekisda  majbur    bo`lmagan  edi;  shunung    uchun  
kim  lashkarboshini yoki qo`shin uni qadrladimi,  buni  ajratib  olish  qiyin  edi.  
Gasdrubal
2
  botirlik  va  qahramonlik  talab    qiladigan  ishga  qism  boshlig`i    qilib,    chin  
ko`ngildan  hech    kimni    tayinlamagan  edi:  lekin    askarlar  ham    unung    rahbarligi  ostida    yanada 
o`zlariga  ishonadigan  va yanada  botirroq  bo`lar  edilar.  U xavf xartarga  tashlanar  ekan u botir  
bo`lar, xavfni  o`ziga nisbatan yanada  xushyorroq  edi. Hech qanday  mehnat  yo`q  ediki, qaysiki u 
tani va yoki ruhi  bilan horisa  va  issiqga  ham sovuqga  ham  bir  tekis chidamli edi.  Huzur qilish  
uchun  emas,    tabiat    qancha    talab  qilsa    shuncha    yeb-  ichar    edi.  Vaqtni  kun    va  tunga  e`tibor  
bermay  uyg`oq    bo`lishi    va    uyquga    ajratar    edi;  ishdan    bo`sh    qolgan    soatlarni    dam    olishga 
ajratdi; shu  bilan  birga  u  yumshoq  to`shakdan  foydalanmadi va  oson  uyquga  ketish  uchun  
tinchlikni  talab qilmadi, uni  harbiy yopin chiqga o`ranib  qorovulda  yoki  piketda  turgan askarlar  
orasida  yotganini    tez-  tez    ko`rar    edilar.  Kiyimlari    bilan    u    tengqurlaridan    hech    qanday  farq  
qilmas    edi;    faqat  qurollangani    va  otiga    ko`ra    uni  tanish  mumkin  edi.  Otliqlar  ichida  ham 
piyodalar orasida ham  u boshqalarni ortda qoldirar edi; jangda birinchi oshiqar, jang oxirida dalani 
so`ngi  bo`lib  tashlab  chiqar  edi.  Lekin  bu  yuqori  xislatlar  bilan  u  bir  qatorda  dahshatli 
kamchiliklarga  ham  ega  edi.  Uning  shafqatsizligi,  uning  makkorligi      verolomstvo  dong`i  ketgan 
“puni”  makkkorligidan  qochib  ketar  edi.  U  haqiqatni  ham,  ezgulikni  ham  bilmas  edi,  xudolardan 
qo`rqmas  edi,  qasamga  rioya  qilmas,  ziyoratgohlarni  hurmat  qilmas  edi.  Bu  yaxshi  va  yomon 
xislatlarga ega bo`lib u Gasdrubal boshchiligidagi uch yil xizmat davomida  hammasini nima unda 
buyuk  lashkarboshi    sifatini  rivojlantirishi  mumkin  bo`lsa    barchasini  jon-jahti  bilan  bajardi  va 
barchasi ustidan kuzatdi.