A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

To‘Idirgichlar.  To‘ldirgichlar  tarkibi  jihatidan  organik  va 
anorganik  toidirgichlarga,  strukturasi jihatidan  esa  tolali  va  donador 
(ba’zan  kukun)  toidirgichlarga  boiinadi.  Plastmassalar  ishlab 
chiqarishda  toidirgichlar  sifatida  organik  toidirgichlardan-yog‘och 
kukuni,  yog‘och  sellulozasi,  yog‘och  shponi  (yupqa  faner),  paxta 
taramlari,  ip-gazlama,  sintetik  matodan  foydalaniladi;  anorganik 
to‘ldirgichlardan-asbest  tolasi  va  to ‘qimasi,  shisha  tolasi,  shisha 
tolasidan  to‘qilgan  mato,  qisqa  tolali  asbest  (kukun  to‘ldirgich  sifa­
tida),  kaolin,  slyuda,  kvars  kukuni,  talk,  ohak,  kizelgur  va  boshqalar 
ishlatiladi.  Plastmassalar  tarkibiga  kirgan  toidirgichlar  ulaming 
xossalarini  yaxshilaydi,  bundan  tashqari,  nisbatan  arzon  boigani 
uchun buyumlarni arzonlashtiradi.
Organik  toidirgichlar  polimerlami  yaxshi  singdiradi.  Tolali  t o i ­
dirgichlar  buyumlaming  uzilishdagi  va  zarbiy  egilishdagi  mustah- 
kamligini  oshiradi.  Anorganik  kukun  toidirgichlar  buyumlaming 
suvga  va  issiqqa  chidamliligi  hamda  qattiqligini  oshiradi,  ulaming 
g‘ovakliligi va gigroskopikligini pasaytiradi.
Termoplastik  smolalarga  qo‘shiladigan  plastifikatorlar  ulaming 
yumshash  haroratini  pasaytiradi,  bu  esa  ulami  qoliplashni  oson- 
lashtiradi.  Plastifikatorlar  sifatida  yuqori  haroratda  qaynovchi  kichik 
molekular  suyuqliklar:  murakkab  efirlar,  xlorlangan  uglevodorodlar 
va boshqalar eng ko‘p  ishlatiladi.  Polimerlar plastifikatorlami  shimib, 
bukadi,  bunda  plastifikatoming  molekular  qatlamlari  zanjiriy 
makromolekulalar  atrofida  joylashib,  ular  orasidagi  bolg‘anishlami 
zaiflashtiradi.  Polimeming  yumshash  harorati  pasayishi  va  uning 
shishalanishiga,  ya’ni  qizdirilganda  shishasimon  holatdan  qovushoq- 
oquvchan  holatga  va  sovitilganda  yana  shishasimon  holatga 
o ‘tishining sababi ham ana shunda.