A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Mineralokeramik  materiallar.  So‘nggi  yillarda  asbobsozlik 
materiallarining  yangi  turi  mineralokeramik  qattiq  qotishmalar  ishlab
68

---

chiqarish  sanoat  miqyosida  o ‘zlashtirildi.  Mineralokeramik  qattiq 
qotishmalar turli  oicham  va  shakldagi  plastinalar tarzida tayyorlanadi 
va  xuddi 
metallokeramik  qattiq  qotishmalar  kabi,  kesuvchi 
asboblaming tishi uchun  ishlatiladi.
Mineralokeramik  plastinkalar  tarkibida  qiyin  suyuqlatiadigan 
A1
2
03,  Cr
2
03,  Si02, Cr0
2
 b oigan mineral materialni presslash va  1750- 
1900°C  haroratda  qovushtirish  y o ii  bilan  tayyorlanadi.  Bunday 
plastinalaming  qattiqligi  Rokvell  bo‘yicha  91—95  ga  yetadi  (HRA  = 
91-95).  Mineralokeramik  plastinalar  yeyilishga  chidamli  boiadi, 
1200°C  gacha  qizdirilganda  ham  kesish  xossalarini  yo‘qotmaydi  va 
oksidlanmaydi.  shuningdek,  boshqa  qotishmalarga  qaraganda  ko‘p 
marta  arzon  turadi,  shu  sababli,  ular  p o ia t  va  cho'yan  tanavorlardan 
kichik  kesimli  qirindi  yo‘nib,  katta  (400-500  m/min)  tezlik  bilan 
tozalab  kesishda  keng  koiam da  ishlatiladi.  Ammo  ular  ancha  mo‘rt, 
issiqlik  o ‘tkazuvchanligi  past  va  egilishdagi  mustahkamlik  chegarasi 
metallokeramik  qotishmalamikidan  4-5  baravar,  tezkesar  poiatlam i- 
kidan  esa  10-12  baravar  kichik  boiadi.  Mineralokeramik  qotish- 
malaming  issiqlik  o ‘tkazuvchanligi  past  boiganligidan,  ular  tez  va 
notekis  qizdirilsa,  darz  ketishi  mumkin.  Ana shu kamchiliklari  tufayli 
mineralokeramik  plastinalaming  ishlatilishi  cheklangan.  Mineraloke­
ramik  qattiq  qotishmalaming  ИХБ-13,  X~14,  JDK  -1 8   markalari 
mavjud.  Hozirgi  vaqtda  mikrolit  deb  ataladigan  JIM-332  markali 
mineralokeramik  plastinalar,  ayniqsa,  keng  koiam da  ishlatiladi.  Ular 
ish  jarayonida  1200°C  gacha  qiziganda  ham  o‘z  qattiqligini  yo‘qot- 
maydi.
Hozirgi  vaqtda  ko‘p  -uch,  besh  va  olti  qirrali  (yoqli)  mineralo­
keramik  plastinalar  ishlab  chiqarilmoqda.  Bunday  plastinalaming  bir 
qirrasi  o ‘tmaslansa,  charxlab  o ‘tirilmay,  ikkinchi  qirrasi  bilan  kesadi- 
gan qilib o ‘matiladi va hokazo.
Mineralokeramik  plastinalar  ikki  variantda:  oldingi  yuzasi  yassi 
va  qirindi  chiqaravchi  ariqchali  qilib  tayyorlanadi.  Plastinalar  keskich 
kallagiga yo  kavsharlash  y o ii  bilan  yoki  mexanik  usulda  mahkamla- 
nadi.  Mexanik  usulda  mahkamlanadigan  plastinalarda  keskich 
kallagidagi shtir uchun maxsus teshiklar boiadi.