Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Pulga talab, ming so‘m

Fo

iz

 stav

kasi

, %

 

 

1-grafik. Pulga talabning egri chizig‘i. 

 

Ikkinchidan, inflatsiyaga kelsak, u pul miqdorini to‘g‘ridan-to‘g‘ri 

oshiradi, chunki pul birligining qadri tushib, xo‘jalik aylanmasi uchun 

tobora ko‘proq pul talab qilinadi. Eng so‘nggi pul nazariyalarida boylik 

ortishi bilan uni pul shaklida saqlash ishtiyoqi ham kuchayadi, iqtisodiy 

konyunktura yomonlashsa, aks hodisa yuz berishi qayd etiladi. 

Ko‘rib chiqilgan hamma nazariyalarda pul miqdori ishlab chiqarish 

holatiga, narxga, pul aylanmasi tezligiga bog‘liq ekanligiga e’tibor 

beriladi. Pul miqdorining ishlab chiqarishga aloqasi pulning tovar bilan 

ta’minlash zarurligini, pulning maxsus tovarligini va shu jihatdan 

bog‘liq bo‘lishini ko‘rsatadi, uning aylanishi ishlab chiqarishdagi 

---

 

67

omillar – resurslar va shuningdek, yaratilgan tovar – xizmatlar harakatini 

bildiradi. 

Markaziy bank pulga bo‘lgan talabni aniqlashda quyidagi asosiy 

ko‘rsatkichlarga amal qiladi: 

– bazaviy davrning narxlarida yalpi ichki mahsulotning taxmin 

qilinayotgan o‘sishi; 

– rejalashtirilayotgan davrda pul aylanishining taxminiy tezligi; 

– taxmin qilinayotgan davrda narxlar o‘sishining yo‘l qo‘yilishi 

mumkin bo‘lgan eng yuqori darajasi. 

Iqtisodiy faollikning yuqori darajasi yalpi ichki mahsulot hajmi 

orqali taxminan ifodalanishi mumkin. Potensial YaIM umumiy ishlab 

chiqarish imkoniyatiga beriladigan bahoni aks ettirishi kerak. Markaziy 

bank mutaxassislari ushbu ko‘rsatkichni hisoblab chiqish chog‘ida 

Kobba-Duglas shaklidagi ishlab chiqarish funksiyalaridan, uzoq mud-

datga doir ma’lumotlar asosida regression modellardan foydalanadi. 

Kelgusi yilda kutiladigan narxlar o‘sishini Markaziy bank narxlar 

dinamikasining avvalgi holati (trendi)ni hisobga olgan holda me’yor 

sifatida qabul qiladilar. Muomala tezligi ham ushbu ko‘rsatkichning 

avvalgi holati asosida statistika usullarini qo‘llash yordamida belgi-

lanadi. 

Pulga bo‘lgan talabni empirik baholash oldingi davrlarda mavjud 

bo‘lgan pul bilan YaIM, inflatsiya, foiz stavkalari va boshqa omillar 

o‘rtasidagi nisbatlar statistikasiga asoslanishi mumkin. Bunda, odatda 

ular o‘rtasidagi aloqaning mustahkamligini baholash imkonini beradigan 

korrelatsion-regression modellardan foydalaniladi. 

Pul taklifi Markaziy bank tomonidan quyidagi chizmada bosh-

qariladi (16-chizma).