Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Qat’iy belgilangan foiz stavkasi – zayom mablag‘idan 

foydalaniladigan barcha davr uchun o‘zgarmaydigan bir xil darajada 

o‘rnatilgan stavkadir. Bu stavkalar kredit shartnomasi bajarilgunga qadar 

o‘zgarmasdan qoladi.

19F

1

 Bu tijorat banki uchun noqulay stavkadir. Bunda 

bank o‘z aktivlarining ma’lum qismini yo‘qotishi mumkin. Masalan, 

bank 30% stavkada bir yillik kredit berdi, deylik. Uch oydan keyin ssuda 

kapitali bozorida bir yillik kreditlarning foiz stavkasi 35%ga ko‘tarilsa, 

bu zarardir. 

Suzib yuruvchi foiz stavkasi –  bu o‘rta va uzoq muddatli 

kreditlarga o‘rnatiladigan stavka bo‘lib, uning darajasi pul-kredit 

bozoridagi konyunkturaga bog‘liq ravishda tebranib turadi. 

Suzib yuruvchi foiz stavkasi ikki asosiy ajralmas qismdan tashkil 

topadi. Birinchi qismi pul-kredit bozoridagi konyunkturaga bog‘liq 

ravishda o‘zgarib turadi. Uning vazifasini odatda taklifdagi kredit 

resurslarining banklararo stavkalari, ya’ni Londonda – LIBOR, Parijda – 

PIBOR, Singapurda – SIBOR, Quvaytda – KIBOR, Lyuksemburgda – 

LYuKSIBOR va hokazolar qo‘llaniladi. 

[289].  LIBOR – Londondagi jahon ssuda kapitali bozorida etakchi 

erkin almashadigan valutalar, ya’ni AQSh dollari, Germaniya markasi, 

Yaponiya iyenasi, Angliya funt sterlingi kabi valutalardagi depozitlarga 

to‘lanadigan o‘rtacha foiz stavkasidir. U har kuni London vaqti bilan 

soat 12

00

da butun dunyoga «Faynenshil tayms» London gazetasi orqali 

e’lon qilinadi.  

LIBOR eng yirik London banklari bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi 

bo‘lib, unga asoslanib London banklari yevrovaluta bozorida birinchi 

toifali banklarga ssuda taqdim etadi. Amaliyotda LIBOR valuta turlari 

va muddatlari bo‘yicha (1, 3, 6 va 12 oyga) tabaqalanadi. LIBORning 

rasmiy holda qayd etilishi mavjud emas. Yevro-valuta bozorida 

operatsiyalar olib boradigan har bir yirik London banklari pul bozorida 

vujudga kelgan konyunkturaga ko‘ra uni belgilaydi va o‘zgartiradi.  

LIBOR odatda o‘zgarib turuvchi foiz stavkalari shartlari bilan o‘rta 

muddatli bank kreditlari berilishida bazis sifatida qo‘llaniladi. Bunda 

LIBOR har bir kelishilgan foiz davri davomida kreditning o‘zgarib 

turuvchi quyi chegarasi narxini belgilaydi, odatda u 3-6 oyni tashkil 

                                    

1

 Stavka  o‘zgarmas  darajada  turadigan  vaqt  (odatda 3-6 oy)  foiz davri deb yuritiladi. 

---

 

456

etadi. 

O‘zgaruvchi stavkada bank aktivlari foizlaring o‘zgarishi natija-sida 

zararga uchramaydi. Bu stavkalarni yevrodollarli kreditlar misolida 

ko‘rib chiqish mumkin. Aytaylik, LIBORning darajasi 6 %, bank 

belgilangan 

20F1

 - 1 %. Demak, yevrodollarli kreditning foiz stavkasi - 7 %. 

Agar LIBOR 5 %ga tushdi deylik. Bunda kreditning foiz stavkasi 6 % 

bo‘ladi. Bank bundan zarar ko‘rmaydi. Chunki spred o‘zgarmasdan 

qoladi. Bu yerda faqat LIBOR o‘zgaryapti.  

[290].  Nominal foiz stavkasi deganda kredit shartnomasida ko‘zda 

tutilgan foiz stavkalariga aytiladi. U bozor joriy stavkasi deb yuritiladi. 

Real foiz stavkasi esa – bu inflatsiya darajasini hisobga olgan holdagi 

stavkadir. Har ikkala stavka o‘rtasidagi bog‘lanishni J.Fisher 

quyidagicha ifodalagan: