Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[296].  Real foiz stavkasini aniqlash bevosita inflatsiya darajasini 

aniqlash bilan bog‘liq. Tasodifiy yoki tez inflatsiya sur’atlari sharoiti pul 

mablag‘larini qarzga oluvchilar uchun qulay hisoblanib, ular keyinchalik 

qarzlarini qadrsizlangan pul bilan qoplaydilar. Kreditorlar esa 

narxlarning to‘xtovsiz o‘sishi sharoitida yutqazadilar. 

Masalan, bank qarz oluvchiga bir yil muddatga 1200 ming so‘mni 

120 foiz bilan murakkab foiz asosida berdi. Agar inflatsiya yil davomida 

140 foizni tashkil etsa, pulning xarid qobiliyatini topish lozim bo‘lsin. 

Buning uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin: 

 

( )

(

)

n

n

y

i

P

S

+

+

=

1

1

 

 

Bu yerda: 

S – inflatsiyani hisobga olib qo‘shilgan summa; 

n – kredit muddati, yilda; 

i – foiz stavkasi; 

p – boshlang‘ich summa; 

y – inflatsiya darajasi; 

(1 + y) – inflatsiya indeksi. 

Bizning misolimizda: 

 

                                         

(

)

(

)

m.

so'

 

ming

 

1100

4

,

1

1

2

,

1

1

 

1200

=

+

+

=

S

 

 

Demak, 1200 ming so‘m pulning xarid qobiliyati bir yildan so‘ng 

1100 so‘mga pasayadi. Pulning qadrsizlanishi qarz oluvchiga 100 ming 

so‘mlik samara keltiradi. 

Agar kredit muddati bir yil bo‘lib, inflatsiya sur’atlari aniq bo‘lsa, u 

holda kreditning foiz stavkasi quyidagicha aniqlanadi: 

 

i

(y)

 = i + y + i · y 

 

Qoplanishi lozim bo‘lgan summa oddiy foizni hisoblash usulida 

quyidagicha aniqlanadi: 

 

 

Agar yillik inflatsiya sur’atlari aniq bo‘lib, u yil davomida 

[

]

)

(

 

 

1

 

y

i

n

P

S

⋅

+

=

 

---

 

463

mutanosib o‘zgarsa, bir yilgacha muddatga berilgan kreditlarning foiz 

stavkasi quyidagicha aniqlanadi: 

 

i

(y)

 = i + y + r : n · i · y   

 

Masalan, 25 mln. so‘mlik qarz 90 kunga berilgan bo‘lsin. Kuti-

layotgan inflatsiya 130 %. Agar kredit operatsiyasining daromadlilik 

darajasi 110 % ni tashkil etishi lozim bo‘lib, bir yil 360 kun deb olinsa, 

qarz berishdagi oddiy foiz stavkasining qaytarilishi lozim bo‘lgan 

summa qanchaga teng? 

Buni, ya’ni foiz stavkasini quyidagicha aniqlaymiz: 

 

i(y) = 1,1 + 1,3 + 90 : 360 · 1,1 · 1,3 = 2,7575 yoki 275,7 %. 

 

Inflatsiyani hisobga olgan holda qaytariladigan summa: 

 

S = 25 000 000 (1 + 90 : 360 · 2,7575) = 42 234 375 so‘mni tashkil 

etadi. 

Foiz stavkasini belgilashda foiz oluvchining talab-ehtiyojlari 

hisobga olinishi lozim. Agar inflatsiya sur’atlari yiliga 700-800 foizni 

tashkil etib, tijorat banklari kredit uchun foiz stavkasini shu yoki undan 

ortiq darajada belgilasa, bu kreditni olishga talabgorlar chiqmaydi. 

Shuning uchun ham, kredit uchun foizlarni belgilashda mijozlarning 

imkoniyatlari va talablari hisobga olinishi lozim.