Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Kontokorrent hisobvaraqlarni rasmiylashtirish vaqtida bank 

hisobvaraq egasini, unda mablag‘lar mavjud bo‘lmagan yoki yetarlicha 

bo‘lmagan holda, kreditlash majburiyatini o‘z zimmasiga oladi. 

[251]. Bank hisobvarag‘i shartnomasi oddiy yozma shaklda bo‘ladi. 

U hisobvaraq ochish va shartnoma tuzish jarayoni bilan bog‘liq. 

Hisob-varaq ochish uchun mijoz bankka quyidagi hujjatlarni taqdim 

etishi shart: 

 

hisobvaraq ochish to‘g‘risida ariza; 

 

yuridik shaxs tuzish to‘g‘risidagi qaror loyihasi (ta’sis shart-

nomasi); 

 

mijoz rahbari va bosh buxgalterining imzo namunalari qo‘yilib, 

muhr izi tushirilgan varaqa. 

Bank amaliyotida bunday shaxslarni identifikatsiyalashning yangi 

vositalari yaratilgan bo‘lib, shartnomada elektron to‘lov vositalari, 

kadrlar, parollar va hisob varaqda turgan pul mablag‘larini tasarruf etish 

huquqini tasdiqlaydigan boshqa axborot tashuvchi vositalardan 

foydalanish ko‘zda tutilishi mumkin. 

Qonunchilikda yuridik shaxsga hisobvaraq ochish uchun majburiy 

bo‘lgan boshqa hujjatlar belgilangan. Mijoz tomonidan hisobvaraq 

ochish to‘g‘risida ariza berish oferta (shartnoma tuzish uchun taklif) 

bo‘lib, bank rahbarining bunga ruxsat berish to‘g‘risidagi yozuvi aksept 

(shartnoma tuzishga rozilik)dir. 

Bank hisobvaraqni ochishni rad etishga haqli emas, ana shunday rad 

etishga bank xizmati ko‘rsatishga qabul qilish imkoniyati yo‘qligi sabab 

bo‘lgan hollar bundan mustasno (FK, 775-modda). 

Bankka hisobvaraq ochish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar to‘plami 

(paketi)ni taqdim etgan va asossiz rad javobi olgan har qanday shaxs 

FKning 377-moddasi 6 qismida belgilangan tartibda uni tuzishdan bosh 

tortsa, ikkinchi taraf uni shartnoma tuzishga majbur qilish talabi bilan 

sudga murojaat qilishga haqli. Bundan tashqari, mijoz bankidan 

---

 

397

shartnoma tuzishdan asossiz ravishda bosh tortib, unga yetkazilgan zarar 

o‘rnini qoplashni talab qilishga haqli. 

Bank hisobvarag‘i shartnomasini tuzish amaliyotida ikki usul: 

 

bankning standart blankasida yagona hujjat tuzish va uni 

imzolash; 

 

bank rahbarining ruxsat imzosini qo‘yish yo‘li bilan amalga 

oshiriladi. Shartnoma tuzish tegishli hisobvaraqni ochishni taqozo etadi. 

Bank hisobvarag‘i shartnomasini bekor qilish nafaqat umumiy 

qoidalarga asosan, balki bir tomonlama ham amalga oshiriladi. Bank 

hisobvarag‘i shartnomasi mijozning arizasiga muvofiq istalgan vaqtda 

bekor qilinishi mumkin. Bankning talabiga ko‘ra, bank hisob varag‘i 

shartnomasi qonunda belgilangan quyidagi ikki muayyan holda sud 

tomonidan bekor qilinishi mumkin. 

 

mijozning hisobvarag‘ida saqlanayotgan pul mablag‘lari summasi 

bank qoidalariga mos kelmasa yoki shartnomada ko‘zda tutilgan eng 

kam miqdoridan oz bo‘lsa, agar bunday summa bank bu haqda 

ogohlantirgan kundan boshlab bir oyda tiklanmasa; 

 

agar shartnomada boshqa muddat nazarda tutilgan bo‘lmasa, 

ushbu hisobvaraq bo‘yicha bir yil davomida operatsiyalar qilinmagan 

bo‘lsa, hisobvaraqdagi pul mablag‘larining qoldig‘i mijozning tegishli 

yozma arizasi olinganidan keyin kechi bilan etti kun ichida mijozga 

beriladi yoki uning ko‘rsatmasiga muvofiq boshqa hisobvaraqqa 

o‘tkaziladi. 

Bank hisobvarag‘i shartnomasi yuridik shaxs qayta tashkil 

etilganida o‘zgartiriladi, bunda hisobvaraq qayta rasmiylashtiriladi. 

Bank hisobvarag‘i shartnomasi yuridik shaxs tugatilgan yoki mijoz  

fuqaro vafot etgan taqdirda tugatiladi. Shartnomani buzish yoki 

to‘xtatish mijoz hisobvarag‘ini yopish bilan tugallanadi. 

[252]. Bank hisobvarag‘i shartnomasi mazmunini bank bilan 

mijozning hisobvaraqlari huquq va majburiyatlari tashkil etadi. 

Bankning asosiy majburiyatlari quyidagilardan iborat: 

 

Mijoz uchun bank qonunda, qonunga muvofiq belgilab qo‘yilgan 

bank qoidalarida va bank amaliyotida qo‘llanadigan ish muomalasi 

odatlarida ushbu turdagi hisobvaraqlar uchun belgilab qo‘yilgan 

operatsiyalarni amalga oshirishi shart (FK, 777-modda). 

 

Bank sirini saqlashi shart. Bank mijozning topshirig‘i bo‘yicha 

mijozga tushgan pul mablag‘larini qabul qiladi va hisobvaraqqa kiritadi, 

mijozning mablag‘larini hisobvaraqdan o‘tkazish, naqd pullarni hisob 

---

 

398

varaqdan berish to‘g‘risidagi farmoyishlarni bajaradi. 

Bank mijoz pul mablag‘laridan foydalanish yo‘llarini nazorat etish 

va mijozning o‘z ixtiyoriga ko‘ra pul mablag‘larini tasarruf etish 

huquqini qonunda yoki shartnomada ko‘zda tutilgan ravishda 

cheklashga haqli emas. Mijoz bankka hisob-kitoblarni amalga oshirish, 

pul mablag‘larini depozitga o‘tkazish, hisobvaraqdan chiqarish 

to‘g‘risida ko‘rsatma beradi. Mijoz hisobvarag‘i bo‘yicha operatsiyalar 

belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi (FK, 778-modda). 

Bank tegishli to‘lov hujjati bankka tushgan kunning ertasidan 

kechiktirilmasdan tushgan pul mablag‘larini hisobvaraqqa kiritib 

qo‘yishi shart. Tegishli hisob-kitob hujjati kelib tushgan kunning 

ertasidan kechiktirilmasdan bank mablag‘larini hisobdan chiqarish yoki 

hisob-kitob hujjatlarini boshqa bankka jo‘natish yo‘li bilan mijozning 

topshiriqnomasini bajara boshlashi kerak. Mijozning hisobvaraqdan 

mablag‘larni berish to‘g‘risidagi farmoyishlari ham xuddi shunday 

muddatlarda bajarilishi kerak. 

Agar mijoz hisobvarag‘ida pul mablag‘lari mavjud bo‘lmasa, bank 

uning topshirig‘ini bajarmasligi lozim. Ammo bank hisobvarag‘i 

shartnomasida hisobvarag‘ida pul mablag‘lari yo‘q bo‘lgan taqdirda 

ham to‘lovlarni amalga oshirish ko‘zda tutilgan bo‘lishi mumkin. Bu 

holda bank mijozga kredit beryapti, deb hisoblanadi. Mijozning bank 

oldidagi qarzi vujudga keladi va bu holda bank bilan mijoz o‘rtasidagi 

munosabatlarga qarz va kredit to‘g‘risidagi qoidalar qo‘llaniladi (FK, 

779-modda). 

Bank hisobvarag‘i va bank omonati, hisobvaraq bo‘yicha 

operatsiyalar hamda mijoz haqidagi ma’lumotlar sir saqlanishini 

kafolatlaydi. Bank sirini tashkil etuvchi ma’lumotlar faqat mijozlarning 

o‘zlariga yoki ularning vakillariga berilishi mumkin (FK, 786-modda). 

Ma’lumotlar faqat sud va sud xo‘jaliklariga (sudyalarga), davlat 

soliq xizmat idoralariga, bojxona idoralariga va surishtiruv, tergov 

organlariga prokurorning roziligi bilan berilishi mumkin. Mijoz fuqaro 

hisobvarag‘idan ma’lumotlar u vafot etgan taqdirda merosxo‘rlariga, 

shuningdek, notarius va konsulxona muassasalariga beriladi. Bank sirini 

tashkil etuvchi ma’lumotlar bank tomonidan oshkor qilingan taqdirda 

huquqlari buzilgan, mijoz keltirilgan zararning o‘rnini qoplashni 

bankdan talab qilishga haqli (FK, 786-modda). Xuddi shunday 

javobgarlik bank sirini oshkor qilgan bank xodimlari zimmasiga ham 

yuklatiladi (FK, 798-modda). 

---

 

399

Mijoz hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirish vaqtida 

bank qoidalariga rioya qilish va (agar bank hisob varag‘i shartnomasida 

ko‘zda tutilgan bo‘lsa) hisob varaq bo‘yicha operatsiyalarni amalga 

oshirish bo‘yicha bank xarajatlarini to‘lashi lozim. 

Faqat mijozning farmoyishiga asosan bank pul mablag‘larini 

hisobvaraqdan o‘chiradi (qonunda, shartnomada ko‘zda tutilgan va sud 

qarori bilan amalga oshirilgan hollar bundan mustasno). Agar mijozning 

hisobvarag‘idan mablag‘larni o‘chirish qonunga asosan amalga 

oshirilayotgan bo‘lsa, uni so‘zsiz (nizosiz) hisobvaraqdan akseptsiz 

o‘chirish deb qabul qilingan.  

[253]. Hisobvaraqdagi pul mablag‘lari unga qo‘yilgan barcha 

talablarni qondirish uchun yetarli bo‘lmagan taqdirda, ya’ni quyidagi 

hollarda majburiy navbatda o‘chiriladi: 

 

birinchi navbatda budjet va budjetdan tashqari fondlarga 

to‘lovlarni nazarda tutuvchi to‘lov hujjatlari bo‘yicha; 

 

mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan 

talablarni; 

 

alimentlar undirish to‘g‘risidagi; 

 

mualliflik shartnomalari bo‘yicha haq to‘lash; 

 

hayotga va salomatlikka yetkazilgan zararning o‘rnini qoplash 

to‘g‘risidagi talablarni qondirish uchun hisobvaraqdan pul o‘tkazishni 

yoki pul berishni nazarda tutuvchi ijro hujjatlari bo‘yicha pul 

ko‘chiriladi. 

Keyin boshqa pul talablarini qondirishni nazarda tutuvchi ijro 

hujjatlar bo‘yicha pul ko‘chiriladi va nihoyat, boshqa to‘lov hujjatlari 

bo‘yicha kalendar navbat tartibida pul ko‘chiriladi (FK, 784-modda). 

Sanab o‘tilgan har bir navbatda kalendar tartib amal qiladi.  

Hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalar o‘z vaqtida amalga 

oshirilmaganligi va pul mablag‘lari asossiz o‘chirilganligi uchun 

javobgarlik o‘zaro javobgarlik xususiyatiga ega.  

Bank mijozga kelgan pul mablag‘larining hisobvaraqqa o‘z vaqtida 

kiritib qo‘yilmagani yoki hisobvaraqdan mablag‘lar asossiz ravishda 

ko‘chirilgani, shuningdek, hisobvaraqdan mablag‘larni o‘tkazish 

haqidagi farmoyishlarini o‘z vaqtida bajarilmaganligi uchun javobgar 

bo‘ladi (FK, 785-modda). 

Noqonuniy ravishda foydalanilgan summa uchun javobgarlik 

FKning 327-moddasida belgilangan bank hisob stavkasiga asosan 

belgilangan tartib va miqdorda foizlar to‘lashdan iborat. Shu moddaning 

---

 

400

uchinchi qismida bank o‘z vaqtida kiritilmagan yoki asossiz o‘chirilgan 

summaga foizlar to‘lash va zararning o‘rnini qoplashi ham shart. 

Bank hisobvarag‘i shartnomasida tomonlar boshqa majburiyat-

larning buzilganligi (mijoz hisobvarag‘i bo‘yicha kredit berilmagani, 

bank xizmat ko‘rsatishdan bosh tortgani) uchun ham jazo choralarini 

qo‘llash huquqiga egadirlar.