Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Ball 

Kredit berish yoki bermaslik to‘g‘risida qaror 

28 gacha 

29 - 30 

31 - 33 

34 - 36 

37 - 38 

39 - 40 

41 - 43 

- Kredit berish rad etilsin 

- 500 $gacha kredit berish mumkin 

- 1000 $gacha kredit berish mumkin 

- 2500 $gacha kredit berish mumkin 

- 3500 $gacha kredit berish mumkin 

- 5000 $gacha kredit berish mumkin 

- 8000 $gacha kredit berish mumkin 

 

Biroq ball tizimining bunday shakli qo‘llanganda, bank o‘z mijoz-

larini yo‘qotishi mumkin. Chunki mijozlar o‘zlarining kredit talabnoma-

larini bank noto‘g‘ri baholagan, degan xulosaga kelib, mazkur bank 

xizmatidan foydalanishidan bosh tortishi mumkin. Bundan tashqari, 

talabnomaning qonunga xilof ravishda baholanishi natijasida, mijoz 

bank ustidan sudga ariza berishi mumkin. Bunday sharoitda bank o‘zi 

---

 

324

qo‘ygan har bir ball bahoni dalillar bilan isbotlab berishiga to‘g‘ri 

keladi. Ballik baho qo‘yishda bank yumshoq baho siyosatidan 

foydalanmasa, o‘zi juda mushkul ahvolda qolishi mumkin. 

[205]. Kredit inspektori ipoteka krediti uchun berilgan 

talabnomalarni baholashda quyidagilarga e’tibor berishi lozim: 

1. Qarzdor to‘lashi kerak bo‘lgan kredit miqdori bilan garov mulki 

xarid bahosi miqdorining nisbati kreditor uchun ipoteka kreditining eng 

muhim ishonchlilik omilidir. Olinayotgan kredit miqdori garov mulki 

bahosidan ancha yuqori bo‘lib, qarzdor shartnomaning barcha talablarini 

bajarishda mas’uliyatsiz bo‘lsa, uning shaxsiy mulki bahosi kredit 

bahosini qoplamaydi va bank katta zarar ko‘radi. Agar garov xarid 

bahosi kredit miqdorining 90 foizini tashkil qilsa, garov sug‘urtasi 

muhim o‘rin tutadi va kreditor qarzdor xususiyati va mas’uliyati hissini 

baholashda ancha talabchan bo‘lishi lozim. 

2. Ipoteka krediti berilishi natijasida qarzdor bankda yana boshqa 

operatsiyalarni ham amalga oshirishi mumkin. Masalan, depozit mab-

lag‘lari hisobiga uy-joyni ta’mirlash uchun kredit olishi mumkin. Shu 

tufayli ipoteka krediti berilganda, kreditor qarzdor bilan bo‘ladigan 

barcha munosabatlarni ham e’tiborga olishi lozim. 

3. Mijoz depozit hisobvarag‘idagi mablag‘lar qoldig‘ining barqaror-

ligi beriladigan ipoteka kreditlari miqdori va turlarining asosiy omilidir. 

Barqaror depozit bazasiga ega banklar ipoteka kreditlash siyosatini 

izchil olib borish va uzoq muddatga katta miqdordagi ipoteka kreditlari 

berish imkoniyatiga ega bo‘ladilar; 

4. Ko‘chmas mulk asosida kreditlash kredit inspektoridan kredit 

talabnomasini tahlil qilishda quyidagilarga alohida e’tibor berishni talab 

qiladi: 

 

Mijoz daromadining hajmi va barqarorligi, ayniqsa ipoteka kre-

diti miqdori va kreditni qoplash uchun yo‘naltirilgan mablag‘ miqdori. 

 

Mijoz jamg‘armasi miqdori va birlamchi to‘lov manbayi. Agar 

ushbu to‘lov miqdori jamg‘arma miqdorining kamayishiga olib kelsa, 

buning natijasida favqulodda sharoitlarda, masalan, kasallik yoki oila 

a’zosining ishsiz qolishi tufayli mijozning zarur bo‘lib qolish ehtimoli 

bo‘lgan likvid aktivlari qisqarib ketadi. 

 

Garov mulkka qarzdorning munosabati. Agar mijoz garov mul-

kini o‘rnatilgan talablar darajasida saqlamasa, u kreditni to‘liq qaytara 

olmay, garov mulkini qaytarib olish huquqini yo‘qotganda, bank unga 

garov mulk bahosining ortiqcha miqdorini kerakli qiymatda qaytara 

---

 

325

olmaydi. 

 

Ipoteka kreditiga o‘rnatilgan foiz stavkasining turi. Agar ipoteka 

kreditiga suzib yuruvchi foiz stavkasi o‘rnatilgan bo‘lsa, foiz stav-

kasining o‘zgarishi natijasida suzib yuruvchi foiz stavkasi o‘rnatilgan 

garovdan ko‘ra tayanch foiz stavkasi o‘rnatilgan garovni sotish ancha 

qulaydir. 

 

Mahalliy ko‘chmas mulk bozoridagi sotuv hajmi (agar mulk bank 

ixtiyoriga o‘tsa). Iqtisodiy tanazzul vaqtida ko‘chmas mulkka bo‘lgan 

talabdan taklif oshib ketadi va bank o‘zining mablag‘ini qaytarib olish 

uchun vaqt kerak bo‘ladi.