Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[126].  Jahon banklari amaliyotida banklar, odatda, arzon depo-

zitlarni jalb qilish va ularni sotish orqali daromad olishga harakat qila-

dilar. Aholining chek ko‘rinishidagi depozitlari, shu jumladan, oddiy 

foizsiz depozitlari eng arzon depozitlar hisoblanadi. 

Bunday chek depozitlari bilan ishlash va ularni hisobga olish katta 

xarajatlarni talab qilgani bilan, mijozlar juda kam foiz daromadlari 

(ba’zida esa umuman foyda olmaydilar) oladilar. Bu esa bankka jalb 

qilinadigan boshqa mablag‘lar manbalariga qaraganda uning xarajat-

larini kamaytiradi. 

Fuqarolarga beriladigan chek depozitlarga nisbatan tijorat 

firmalariga beriladigan chek depozitlari banklar uchun ancha arzonga 

tushadi. Chunki tijorat firmalariga beriladigan chek depozitlar xarajati 

xususiy shaxslarga beriladigan chek depozitlar xarajatining yarmini 

tashkil qiladi. Bundan tashqari, xususiy shaxsning chek depoziti hajmi 

tijorat firmasining chek depoziti hajmining 1/3 qismidan oshmaydi. Le-

kin banklar va moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi firmalar o‘rtasidagi 

chek depozitlari bo‘yicha raqobatning kuchliligi tufayli banklar bunday 

depozitlardan keladigan sof daromadni uncha katta deb hisoblamaydilar. 

Muddatli depozitlar, nafaqa hisobvaraqlari, depozit sertifikatlari va 

pul bozoridagi hisob raqamlar, ularga mablag‘lar qo‘yish yoki ulardan 

olish yuzasidan kam muddatli depozitlar va pul bozoridagi hisobvaraq-

lariga o‘rnatiladigan foiz stavkasining ancha yuqori bo‘lishi tufayli ular 

jamg‘arma qo‘yilmalar bilan tenglashib qoladi. Yirik bo‘lmagan banklar 

yirik banklarga qaraganda jamg‘arma depozitlar va pul bozoridagi 

hisobvaraqlar bo‘yicha katta xarajatlar qilsa ham, muddatli depozit va 

nafaqa hisobvaraqlari bo‘yicha qilinadigan xarajatlari, yirik banklarga 

qaraganda ancha kam bo‘ladi. 

Banklarning maqsadi ancha arzon depozitlarni jalb qilishdan iborat 

bo‘lgani bilan, qanday depozitlarni taklif qilish mijozlarga bog‘liq. 

Mijozlar talablari bilan kelisha olmaydigan banklar ularning talablarini 

bajarishga rozi bo‘lgan banklar foydasiga mijozlarini yo‘qotadilar. 

---

 

216