Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

 
1.2.  Mahsulot sifatini baholash ko‘rsatkichlari va usullari 
 
 
Mahsulot  sifatini  baholash  va  uni  oshirish  uchun  sifat  darajasini  baholash 
zarurdir. Mahsulot sifatini miqdoriy jihatdan baholash bilan bog‗liq bo‗lgan faoliyat 
sohasiga kvalimetriya deyiladi.  
Mahsulotning  sifati  darajasini  baholash  mahsulot  sifatini  sistemasida  zaruriy 
boshqaruv  ta‘sirini  amalga  oshirishda  asos  bo‗lib  xizm  Sifatni  shakllantiruvchi 
elementlar sifat ko‗rsatkichlari deyiladi va turlicha  usullar yordamida aniqlanadi. 
 
 
 
 
 
 
1.3-rasm. Konstruksiya sifati 
Баҳо 
tannarx 
 Q
1
       Q
2 
    Q
3 
    
Q
4
 
P
uldagi ifoda
si
 

---

17 
1.3-rasmda  konstruksiya  sifatining  uning  bahosi  va  tannarxiga  bog‗liqligi 
ko‗rsatilgan. Grafikning tannarx va baho egri chiziqlarining kesishuv nuqtalari Q
1
 va 
Q
2
  bilan  ajratilgan  qismi  rentabellikni  ifodalaydi.  Baho  va  tannarx  egri  chiziqlari 
orasidagi eng katta masofani belgilovchi Q
0 
nuqtasi eng yuqori foydani ta‘minlovchi 
konstruksiya sifatini ifodalaydi. 
Mahsulotning  texnikaviy  tavsifi  orqali  aniqlanuvchi  tovarlar  yaroqliligining 
asosiy 
elementlari 
konstruksiya 
sifati 
deyiladi. 
Konstruksiya 
sifatini 
takomilashtirilishi bilan uning qiymati ham ortadi. 
Raqobatlashuvchi  mahsulotlar  mavjud  bo‗lgan  sharoitda  korxona  mahsulotini 
realizatsiya  qilishda  iqtisodiy  strategiya  va  taktikaning  turli  variantlaridan  eng 
muqbilini  tanlashi  kerak.  Bunda  sarf-harajatlar  ortiqroq    bo‗lsada  yuqori  sifatni 
ta‘minlovchi Q
3
 konstruksiya sifatida yoki tannarxning pasaytirilishiga asoslangan Q
4
 
konstruksiya sifatida to‗xtash mumkin. 
Amaliyotda  mahsulotning  texnik  tavsifida  va  konstruktorlik  hujjatlarida 
ko‗rsatilgan  sifat  ko‗rsatkichlari  shakllantirilar  ekan,  ularning  har  doim  ham  sifat 
ko‗rsatkichlari bo‗yicha aniq mos kelmasliklarini ko‗rish mumkin. 
Ishlab chiqarilgan mahsulot sifat ko‗rsatkichlarining konstruktorlik hujjatlarida 
keltirilgan  sifat  normalariga  mos  kelishi  darajasi  texnik  jihatdan  sifatga  mos  kelishi 
darajasi deyiladi. 
Odatda, ishlab chiqarishdagi sarf-harajatlarning umumiy miqdori asosiy ishlab 
chiqarish  sarf-harajatlari  hamda  nazoratga  va  yaroqsiz,  defekt  mahsulotlarni  ishlab 
chiqarishga  ketgan  harajatlardan  iborat  bo‗ladi.  Nazorat    qanchalik  aniq,  asosli 
o‗tkazilsa,  defekt  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  hisobiga  yo‗qotishlar  shunchalik 
qisqaradi, nazorat sarf-harajatlari  ortadi.  Nazorat sarf-harajatlarini  oshirmagan holda 
ishlab chiqarilayotgan mahsulotning texnik shartlarga mos kelishi darajasini oshirish 
maqsadga muvofiqdir. 
at qiladi.  
 
Umumiy ko‗rinishida mahsulot sifatini baholash quyidagi bosqichlarda amalga 
oshirilishi mumkin. (1.4-rasm)  
 

---

18 
Sifat darajasini baholashdan maqsad 
 
Sifat ko‗rsatkichlari 
nomenklaturasini tanlash 
 
Sifatning baza ko‗rsatkichlarini 
tanlash 
 
Uslublarni tanlash va sifat ko‗rsatkichlarini aniqlash 
 
Sifat darajasini baholash usulini tanlash 
 
Sifat darajasini baholash 
 
Takliflarni asoslab berish 
 
qaror qabul qilish