3 yoshda 1000 ta suz.
Bola xayotining uchinchi yiliga kelib, nutkning grammatik tomoni shakllana
boshlaydi. Avval bola uz xoxishi va iltimoslarini xar bir suz bilan ifodalaydi.
Keyinchalik 1-2 ta suzdan iborat sodda jumlalar paydo bula boshlaydi.
Uchinchi davr- maktabgacha bo‘lgan davr. (3 yoshdan 6 yoshgacha).
Maktabgacha bo‘lgan davrda bolalar birinchi navbatda artikulyasion jixatidan
oson talaffuz yetiladigan: lab-lab, lab-til undoshlari-p,b,m,f,v va boshkalarni
urgana boshlaydilar. Artikulyasion jixatidan talaffuz yetish kiyin bo‘lgan:
shivirlovchi, sirgaluvchi (s,z,sh,j,ch ) va sonor (r,l),til orka (k,g) tovushlarni
talaffuzini yegallashga kiynaladilar. Shuning uchun bolalar bu tovushlarni
nutkda notugri kullaydilar yoki talaffuz yetmaydilar. 3-7 yoshgacha bo‘lgan
davrda bolalarda yeshitish malakalari rivojlanib boradi, bu esa bolaning uz
talaffuzini nazorat kilishga imkoniyat yaratadi. Ba‘zi xollarda bolalar uz
kamchiligini tugrilaydilar. Ularda fonematik idrok shakllanib boradi. Bu davrda
lugat boyligining usishi davom yetadi. Bolaning 4-6 yoshida uning aktiv lugati
3000-4000 ta suzgacha yetadi. Lugat boyligi usib borishi bilan birgalikda
nutkning grammatik tomoni xam rivojlanib boradi. Bola xayotining 4-yiliga
kelib, ular uz nutklarida sodda va murakkab gaplarni kullay boshlaydilar. 5
yoshga kelib esa kushma gaplardan yerkin foydalana oladilar. 5 yoshli bolalar
kushimcha savollarsiz xikoya va yertaklarni aytib berish kobiliyatiga yega
buladilar. Bu davrda fonematik idrok sezilarli darajada rivojlanadi. Bola avval
unli va undoshlarni, sung sonor, shovkinli va sirgaluvchi tovushlarni ajrata
boshlaydi. Normada 4 yoshli bola barcha tovushlarni ajrataolishi, unda
fonematik idrok shakllangan bulishi lozim. Bu vaktga kelib, tovushlarni tugri
talaffuzining shakllanishi tugallanadi va bola xar tomonlama tugri anik gapira
oladi.
Turtinchi davr-maktab davri (7 yoshdan 17 yoshgacha).
Bu davrning uziga xos tomoni shundaki, bolalar nutkining rivojlanishi oldingi
davrlarga nisbatan ongli ravishda ruy beradi. Bu davrda bolalar tovushlar
analizi, nutkning grammatik konuniyatlarini yegallaydilar. Bu davrda nutkning
yangi turi yozma nutk yetakchi rol uynaydi. Grammatik konstruko‘iyalar xam
murakkablashib boradi, chunki,agar, kachonki kabi boglovchilarni ishlata
boshlaydilar. Bu bolaning tafakkur jarayonlari murakkablashib borayotganligini
va bu nutkda uz ifodasinin topayotganligini kursatadi. Bola nutkining rivojlanish
jarayoni uz vaktida tugri kechishi uchun maxsus sharoitlarzarurdir. Buning
uchun:Bola ruxiy va jismoniy jixatidan sog bulishi
Normal aqliy kobidiyatga yega bulishi
Normal yeshitish va kurishi
Yetarli darajada ruxiy aktivlikka yega bulishi
Gaplashish yextiyojiga yega bulishi
Tugri nutk muxitiga yega bulishi lozim.
Bolada nutkning normal rivojlanishi, unga doimo yangi tushunchalarni
uzlashtirib olishga, tevarak-atrof haqidagi bilim va tasavvurlarini kengaytirishga
imkoniyat yaratadi. Shunday kilib, nutk, uning rivojlanishi tafakkurning
rivojlanishi bilan uzviy boglikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: