S. F. Abdirasilov

Natyurmort.  Qalam aralashmasi.
191
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Natyurmort  mustaqil janr b o iish i  bilan birga,  mavzuli  suratlardagi 
asarlaming mazmunini ochib berishda ko‘maklashuvchi, uni toidiruvchi 
vosita  b o iib   ham  xizmat  qiladi.  Taniqli  rassom  N.D.Ten  ishlagan 
«Natyurmort»  asarida  turli  mevalar  va  issiq  nonlar  o‘ta  jozibali 
tasvirlangan.  M o‘yqalam  sohibi  asar  mazmi.nini  ochishda  iliq  sargish- 
qizil  ranglami  atrofdagi  ko‘k,  yashiltob  kabi  turli-tuman  ranglar  bilan 
uyg‘unlashtirib  tasvirlashi  tufayli  suratning  o‘ta  ta’sirchanligiga 
erishgan.
Biror  mavzudagi  natyurmort  asari  yaratish  fikri  rassom  xayolida 
uzoq  davom  etgan  kuzatishlar  yoki  biror  narsadan  qattiq  ta’sirlanish 
oqibatida  to‘satdan  paydo  bo iish i  ham  mumkin.  Ijodkorning  ko‘z 
o‘ngida  b o iaja k   natyurmort  yaxlitligicha  gavdalanadi  va  unga  mos 
narsalar  tanlab,  e’tibor  bilan joylashtirish  haqida  fikr  yuritadi,  xomaki 
eskizlar chizadi va shu eskizlar asosida kompozitsiya tuzadi.
Natyurmortni 
mazmunli 
tuzish 
katta 
ahamiyatga 
egadir. 
Natyurmortda  tasvirlanadigan  narsalaming  katta-kichikligi  turlicha 
b oiishi maqsadga muvofiqdir.  Kichikroq narsalar oldinda, yiriklari  orqa 
ko‘rinishda  tasvirlanadi.  Natyurmort  tuzganda  uning  foniga  ahamiyat 
berish  kerak.  Qo‘yilgan  natyurmortning  umumiy  tusini  hisobga  olib, 
oqish natyurmortga  -  qoramtir fon,  qoramtir natyurmortga esa oqish fon 
ianlanadi.  Natyurmort  ufq  chizigidan  pastroqda joylashtiriladi.  Shunda 
narsalai-ning  fazoviy  holati  va  narsa  tekisligi  yaxshi  ko‘rinadi. 
Natyurmort  to‘g i'i  qo‘yilgandan  so‘ng  u  sinchiklab  kuziiiladi. 
Natyurmort  kompozitsiyasini  qog‘ozga  to‘g‘ri  joylashtirish  maqsadida 
qog'ozdan yasalgan  maxsus  asbob  (videoiskatel)dan  foydalanish yaxshi 
natija  beradi.  Bu  asbob  orqali  aniqlangan  kompozitsiya  alohida  kichik 
oicham dagi  qog‘ozda  xomaki  rasmi  chizib  ko‘riladi.  Q o‘yilma 
kompozitsiyasi  aniqlangach  asosiy  ish  katta  oicham dagi  qog‘ozda 
bajariladi.
Natyurmort  qo‘yilmasida  hamma  narsalarni  bir  y o ia   tasvirlash 
lozim.  Aks  holda  bir  narsaning  oicham i  kattaroq  va  ikkinchisi  esa 
kichikroq b o iib  kompozitsiya buziladi. Narsalaming umumiy balandligi 
va  eni  ish  qog‘ozida  yordamchi  chiziqlar  bilan  belgilab  olinadi. 
Natyurmortning  kompozitsiyasi  belgilangandan  keyin  quyilmadagi  har 
bir narsaning oicham i, shakli (tuzilishi, rangi, yorug‘-soyasi) aniqlashga 
oiiladi,  ya’ni  qisqasi  natyurmort  chizishda  umumiydan  xususiyga  va 
xususiydan 
yana 
umumiyga 
o‘tish  jarayoniga 
amal 
qilinadi. 
Natyurmortni  tasvirlashda  bosqichma-bosqichlikka  amal  qilish  kerak. 
Ikki-uch narsaning tasvirini chizishda buyumlaming oicham i jihatidan
192
L
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o'zaro  farqini,  oraliq  masofani,  soya  va  yorugiiklam ing  farqini  ko‘z 
bilan  chamalab  topiladi.  Qalamni  bosmagan  holda  ularning  tasvirini 
o‘m i  belgilab  olinadi.  Tasvir  shakli,  topilgach  yorug‘lik  manbai 
aniqlanadi.  Chunki  tasviming  muvozanat  holatda  turishi  undan  tushib 
turgan  soyaga  ham  bog‘liqdir.  Tushuvchi  soya  narsaiaming  fazoviyligi 
va  qanday  materialdan  ishlan^anligini  aniqlashga  yordam  beradi. 
Narsaiaming  o‘z  soyasi,  yorug‘  qismi,  o‘zidan  tushib  turgan  soya 
qalamda tuslab chiziladi. Narsaiaming perspektiv qisqarishlarini hisobga 
olib  har  bir  narsadagi  yom g‘  va  soya  qoidalariga  rioya  qilgan  holda 
tasvirlanadi.  Keyin  natura  bilan  fon  o‘rtasidagi  och-to‘qligining  farqi 
belgilanadi.